Καδμος
ΠΗΓΑΙΝΕ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ:
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΑΔΜΟΥ
ΤΟ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΚΑΔΜΟΥ - ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ
Η ΑΡΜΟΝΙΑ - Ο ΓΑΜΟΣ ΤΟΥ ΚΑΔΜΟΥ - ΑΡΜΟΝΙΑΣ
ΤΑ ΚΑΔΜΗΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
ΚΑΔΜΟΣ - ΤΟ ΠΟΛΥ ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
ΟΙ ΣΠΑΡΤΟΙ
Ο Μύθος του Κάδμου
Ήταν γιος του βασιλιά των Τρώων Αγήνορα και της Τηλέφασσας. Αδέλφια είχε το Φοίνικα, τον Κίλικα και την Ευρώπη.
Όταν ο Δίας έκλεψε την Ευρώπη, ο Κάδμος άρχισε να ψάχνει για την αδελφή του.
Μαζί με την μητέρα του Τηλέφασσα πρώτα πήγε στην Ρόδο και έκτισε το ιερό του Ποσειδώνα επειδή τον έσωσε από κάποια τρικυμία. Εκεί άφησε και κάποιους Φοίνικες ως φύλακες του ιερού και αφού έκανε αφιερώματα και στην Λινδία Αθηνά έφυγε. Μετά ήρθε στο νησί Καλλίστη ( Θάσο) όπου άφησε και αποικία και έκανε άρχοντα αυτής τον Μεμβλίαρο. Αφού λοιπόν συνέχισε την αναζήτηση της αδερφής του χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα ήρθε στην Θράκη όπου μάλιστα ήταν και ο τόπος που πέθανε η μητέρα του Τηλέφασσα. Μάλιστα λέγεται πως είναι αυτός που ανακάλυψε και τα χρυσορυχεία του Παγγαίου όρους.
Μην ξέροντας τι πρέπει να κάνει στην συνέχεια πήγε στο Μαντείο των Δελφών να πάρει χρησμό περί του μέλλοντός του. Η Πυθία του είπε πως δεν πρέπει πια να συνεχίζει το ψάξιμο της Ευρώπης γιατί θα είναι άκαρπο. Αυτό που έπρεπε να κάνει ήταν να ακολουθήσει την πρώτη αγελάδα που θα εύρισκε μπροστά του και εκεί που θα σταματούσε εκείνη να ξεκουραστεί, εκεί θα έχτιζε και την πόλη στην οποία έπρεπε να μείνει. Πραγματικά ο Κάδμος περνώντας από την Φωκίδα είδε μια αγελάδα που είχε αποκοπεί από το κοπάδι του Πελάγοντα και αρχίζει να την ακολουθεί. Περνώντας αυτή στην Βοιωτική γη κουρασμένη σταματά και κάθεται κατά γης. Εκεί λοιπόν ο Κάδμος αποφασίζει όπως ο χρησμός του υπέδειξε και χτίζει την ακρόπολη Καδμεία εξ’ αυτού ονομαζόμενη έτσι.
Η πόλη που άρχιζε να χτίζεται όμως είχε έλλειψη νερού και για αυτό οι σύντροφοι του βγήκαν προς αναζήτηση κάποιας πηγής. Μετά από μια σύντομη περιπλάνηση βρήκαν κάποια πηγή, βρίσκοντας όμως φριχτό τέλος από έναν δράκο που την φυλούσε κι ήταν γιος του θεού Άρη. Όταν ο Κάδμος ανακάλυψε τον δράκο πάλεψε μαζί του για πολλή ώρα και με την αόρατη βοήθεια της Αθηνάς κατάφερε και τον σκότωσε μετά από μια γενναία μάχη.
Όταν η μάχη τελείωσε η θεά εμφανίστηκε μπροστά του και τον συμβούλευσε να βγάλει τα δόντια του νεκρού δράκου και να τα φυτέψει στη γη. Πράγματι ο Κάδμος ακολούθησε την συμβουλή της θεάς κι έκπληκτος είδε να ξεφυτρώνουν από την γη αρκετοί άνδρες, αρματωμένοι με πανοπλίες και σπαθιά κι άρχισαν να πολεμούν μπροστά του. Όταν έμειναν οι δυνατότεροι του ορκίστηκαν πίστη κι αφοσίωση και τον βοήθησαν να τελειώσει το χτίσιμο της Θήβας και παρέμειναν πράγματι δίπλα του όποτε τους χρειάστηκε.
Ο Κάδμος παντρεύτηκε την Αρμονία, κόρη της θεάς Αφροδίτης, κι έζησε μαζί με τη γυναίκα του και τα παιδιά του ως τα βαθιά του γεράματα.
[1]
Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας
Τα παιδια του Καδμου
Η Σεμέλη, Η Σεμέλη, κόρη του Κάδμου και μητέρα του θεού Διόνυσου, έγινε αντικείμενο σφοδρού έρωτα από το Δία λόγω της ομορφιάς της. Μια μέρα, η Σεμέλη - μετά από εμμονή που της την εμφύτευσε η ζηλιάρα Ήρα - ζήτησε από το Δία να την επισκεφτεί με όλη του τη μεγαλοπρέπεια, ούτως ώστε να προσπαθήσει να κατανοήσει το μεγαλείο του ερωτικού της συντρόφου· μάταια ο Δίας προσπαθούσε να την μεταπείσει. Η Ήρα είχε παρουσιαστεί μπροστά της με τη μορφή μιας γριούλας, λέγοντάς της ότι αν την αγαπούσε πραγματικά ο Δίας, θα εμφανιζόταν όπως εμφανίζεται στην Ήρα. Έτσι, ο Δίας μπήκε στο δωμάτιό της καβάλα στο άρμα του, συνοδευόμενος από βροντές, αστραπές και κεραυνούς.
Η Σεμέλη, όντας θνητή, δεν άντεξε τη θερμότητα και την ένταση και, κατακεραυνωμένη, τυλίχτηκε στις φλόγες και κάηκε σαν λαμπάδα· ήταν, όμως, έγκυος και έτσι ο Δίας έραψε το έμβρυο στο μηρό του μέχρι να ολοκληρωθεί ο απαιτούμενος χρόνος. Από το Δία, έτσι, γεννήθηκε ο θεός Διόνυσος, ενώ ο Δίας θεοποίησε τη Σεμέλη, κατατάσσοντάς την ανάμεσα στους αθάνατους με το όνομα Θυώνη. Το όνομά της φέρει ένα χωριό στην Ξάνθη και ο αστεροειδής αρ. 86. Ο γιος της, ο θεός Διόνυσος, λέγεται ότι έκανε να βλαστήσει το πρώτο αμπέλι στο ακριβές σημείο που σκοτώθηκε η μητέρα του.
Η Αγαύη, κόρη του Κάδμου και της Αρμονίας, ήταν σύζυγος του Σπαρτού Εχίονα. Φθονούσε την αδελφή της, Σεμέλη, που είχε εμπνεύσει σφοδρό έρωτα στο Δία και διάδιδε ότι η Σεμέλη έλεγε ψέματα ότι το παιδί που θα γεννούσε (ο Διόνυσος) ήταν του Δία. Μαθαίνοντάς το ο Δίας την κατακεραύνωσε, ενώ ο Διόνυσος μεγαλώνοντας έμαθε τις συκοφαντίες της θείας του και αποφάσισε να την εκδικηθεί: ερχόμενος στη Θήβα ενέβαλε στις γυναίκες της πόλης θεϊκή μανία.
Ο γιος της, Πενθέας, διαδέχθηκε τον Κάδμο στο θρόνο του και θέλησε να εμποδίσει την εισαγωγή της λατρείας του Διόνυσου. Τότε, ο Διόνυσος έκανε και την Αγαύη να κυριευτεί από μανία και, ενώ αυτή έτρεχε με άλλες μαινάδες προς τον Κιθαιρώνα, συνάντησε το γιο της και τον εξέλαβε ως άγριο θηρίο και τον κατασπάραξε. Ο σύζυγός της, Εχίονας, ήταν ένας από τους πέντε επιζήσαντες Σπαρτούς που, μαζί με τον Κάδμο, έκτισαν την πόλη της Θήβας. Μαζί με την Αγαύη, κόρη του Κάδμου, απόκτησε τον Πενθέα και την Ήπειρο.
Η Αυτονόη, σύζυγος του Αρισταίου, ήταν η επίκουρος της αδελφής της, Αγαύης, στην κατασπάραξη του Πενθέα. Ο Αρισταίος ήταν γιος του Απόλλωνα και της νύμφης Κυρήνης. Ανατράφηκε από τις νύμφες με αμβροσία και νέκταρ, με αποτέλεσμα να καταστεί αθάνατος. Φυλάγοντας τα ποίμνια των Μουσών στην Όρθρυ, έγινε άριστος ποιμένας και κυνηγός· πηγαίνοντας στη Βοιωτία, νυμφεύτηκε την Αυτονόη, ενώ αργότερα πήγε στην Αρκαδία και δίδαξε στους κατοίκους την κατεργασία του μαλλιού, την τυροκομία και τη χρήση του μελιού.
Αργότερα, μετέβηκε στη Σικελία και τη Σαρδηνία, αποικώντας εκεί. Γιος του Αρισταίου και της Αυτονόης ήταν ο Ακταίονας, άριστος και ατρόμητος κυνηγός. Κυνηγώντας κάποτε στον Κιθαιρώνα είδε, χωρίς να το θέλει, τη γυμνή Άρτεμη να λούζεται στην Παρθένια πηγή. Η θεά, οργισμένη και προσβεβλημένη, μετέδωσε λύσσα στους 50 κυνηγετικούς της σκύλους, οι οποίοι τον κατασπάραξαν κοντά στην Ερένεια των Μεγάρων. Τα σκυλιά στη συνέχεια έφθασαν με γαβγίσματα μέχρι τη σπηλιά του Κένταυρου Χείρωνα, που για να τα καταπραΰνει έφτιαξε ομοίωμα του Ακταίονα.
Η μητέρα του, Αυτονόη, μετέβηκε στην Ερένεια των Μεγάρων, όπου και απέθανε από τη λύπη της, ενώ ο πατέρας του μετοίκησε στο νησί Σάρδος. Το φάντασμα του Ακταίονα στοίχειωνε τον Ορχομενό της Βοιωτίας, εμφανιζόμενο και καταστρέφοντας τους αγρούς. Μετά από συμβουλή του Μαντείου των Δελφών, οι Ορχομένιοι κατασκεύασαν άγαλμα του Ακταίονα, με ενδεδυμένο σίδηρο και τέλεσαν επιτάφιες γιορτές προς τιμήν του. Στους Δελφούς υπήρχε εικόνα του Ακταίονα και της μητέρας του που κρατούσε ένα νεογέννητο ελαφάκι, έργο του Πολύγνωτου. Παράσταση του Ακταίονα και της μητέρας του έχουμε επίσης σε περίφημη σαρκοφάγο στο Λούβρο, τοιχογραφία στην Πομπηία, αλλά και σε αρχαία αγγεία και νομίσματα.
Τελικά, το μόνο παιδί του Κάδμου που επέζησε και παρέμεινε στη Θήβα ήταν ο Πολύδωρος, ο οποίος διαδέχθηκε στο θρόνο τον πατέρα του, γενόμενος ο γενάρχης των Λαβδακιδών. Νυμφεύτηκε τη Νυκτίδα, κόρη του Νυκταίου, απόγονου των Σπαρτών. Ο γιος τους, Λάβδακος, ηττήθηκε από τον Πανδίονα, βασιλιά της Αθήνας, ενώ παιδί του Λάβδακου ήταν ο Λάιος.
[2]
Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας
ΤΟ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΚΑΔΜΟΥ - Αποκωδικοποιησεις
Το γενεαλογικό του δέντρο και η ετυμολογία του ονόματος του φανερώνουν την ελληνική του καταγωγή. Σύμφωνα με την γνώμη έγκριτων ιστορικών το όνομα Κάδμος είναι ελληνικής καταγωγής από τη ρίζα καδμο, η οποία απαντάται στο ρήμα καίγυμι. Αυτό σημαίνει εξέχω, υπερτερώ, διακρίνομαι και ο παραμκείμενος του είναι κεκαδμαί ή κέκασμαι. Στην «Ιστορία Γενέσεως της Ελληνικής Γλώσσας» του Η. Λ. Τσατσόμοιρου σελ. 202 αποκωδικοποιείται το όνομα του Κάδμου: «Ο κάλλιστος (Κ) των ανδρών (Α), ο δεικνύων (Δ) την Διός σοφίαν (Μ, μήτις = σοφία) δια των Μουσών σ’ όλη την οικουμένη (Ο), ο σημαίνων (Σ) δια σημείων ορατών και όχι δια λόγων.
Πατρίδα του ήταν η Φοινίκη, την οποία τοποθετούσαν ως τώρα στα παράλια του Λιβάνου. Στο περιοδικό Δαυλός παρουσιάζεται μια εντελώς διαφορετική άποψη. Στην Ήπειρο, εντοπίζονται δύο χωριά με το όνομα «Φοινίκι» ή «Φοινίκη». Το ένα βρίσκεται κοντά στους Αγίους Σαράντα της Β. Ηπείρου και το άλλο στους Φιλιάτες του νομού Θεσπρωτίας. Σύμφωνα με μια ασαφή παράδοση, οι κάτοικοι και των δύο χωριών προέρχονται από την ίδια αρχική εστία που έφερε το ίδιο όνομα. Όμως και η παράδοση αυτή και η ίδρυση του χωριού χάνονται στον χρόνο και δεν είναι εξακριβωμένο πότε πρωτοκατοικήθηκε η περιοχή. Αξιοσημείωτο είναι ότι το χωριό της Θεσπρωτίας βρίσκεται δίπλα στον παραπόταμο του Θυάμιδος που ονομαζόταν Κάδμος. Επίσης, το όνομα Φοίνικες έχει θέμα το οποίο απαντάται στην ελληνική γλώσσα: «Φοινός σημαίνει βαθυκόκκινος». Την ίδια ρίζα έχει το εθνικό όνομα Φοινάτοι που έφερε ένα ηπειρωτικό φύλο.
Πολλοί από όσους αμφισβητούν την ξενική καταγωγή του Κάδμου τον θεωρούν τοπικό θεό ή ήρωα, επώνυμο της Καδμείας, όπως οι τοπικοί ήρωες, Κόρωνος και Αλίαρτος ήταν επώνυμα αντίστοιχα της Κορώνειας και της Αλιάρτου. Ο Α.W. Gomme υποστήριξε πως η παράδοση φοινικικής εισβολής υπό τον Κάδμο ήταν άγνωστη πριν από τον 5ο αιώνα (Journ. Oj. Hell. St 1913, σελ. 223).
Η οικογένεια του Κάδμου
Ο Κάδμος ήταν γιος του Αγήνορα και της Τηλέφασσας. Σύμφωνα με άλλον μύθο ήταν γιος του Ωγύγου, του αρχαιότερου αυτόχθονος βασιλιά της Θήβας. Αδέλφια του ήταν ο Κίλικας, ο Φοίνικας και η Ευρώπη, την οποία ερωτεύτηκε και άρπαξε ο Δίας, αφού μεταμορφώθηκε σε ταύρο. Ο Αγήνορας ζήτησε από τους τρεις γιους του να φέρουν πίσω την αδελφή τους, και να μην παρουσιαστούν ξανά αν δεν την βρουν. Σύμφωνα με μια ερμηνεία του μύθου ο Κάδμος έφυγε από τη μητρόπολη του αναζητώντας νέα γη, για να εγκατασταθεί. Για την ακρίβεια, αναζητούσαν «Ευρώπη» δηλαδή έναν ευρύ τόπο (Ευρώπη: σύνθετη λέξη από το επίθετο ευρύς και το θέμα του ρήματος ορώ όπ και σημαίνει ευρεία επιφάνεια. Ο λόγος γι’ αυτή την επιλογή είναι ο ίδιος που οδηγούσε πάντα τους Έλληνες στη μετανάστευση, ο υπερπληθυσμός και αδυναμία εξασφαλίσεως ικανοποιητικών συνθηκών διαβίωσης για όλους, κυρίως όταν αυτή η περιοχή είναι ορεινή, όπως η Ήπειρος.
Γενικά η αναζήτηση του νέου και η δημιουργία είναι χαρακτηριστικά της Ελληνικής φυλής. Στις περιπλανήσεις του ο Κάδμος έχτιζε πόλεις κι έκανε αφιερώματα σε θεούς που θύμιζαν πολλά χρόνια αργότερα στους ανθρώπους το πέρασμα του. Πήγε στη Θήρα όπου άφησε μερικούς από τους ανθρώπους που τον ακολουθούσαν. Ίδρυσε πόλεις στην Κρήτη, τη Σαμοθράκη και την Ιλλυρία. Στη Ρόδο έχτισε ένα ναό στον Ποσειδώνα και άφησε αφιερώματα για την Αθηνά. Στη Θράκη οι κάτοικοι του προσέφεραν φιλοξενία και δίδαξε τους ανθρώπους διάφορες τέχνες και να βγάζουν χρυσάφι από το όρος Παγγαίο και να κατασκευάζουν με αυτό κομψοτεχνήματα. Ύστερα από καιρό η μητέρα του, η Τηλέφασσα, η οποία τον είχε ακολουθήσει πέθανε και τότε ο Κάδμος θα πράξει ό,τι έπρατταν πάντα οι Έλληνες πριν τη δημιουργία νέων εστιών: θα ζητήσει χρησμό από το Μαντείο των Δελφών. Το Μαντείο του έδωσε τον εξής χρησμό σύμφωνα με τον Απολλόδωρο: «Περί μεν Ευρώπης μη πολυπραγμονείν, χρήσθαι δε καθοδηγώ βοί και πόλιν κτίζει ένθα αν αυτή πέση καμούσα».
Τον συμβουλεύει να ακολουθήσει μια γελάδα που δεν είχε μάθει ακόμη στο ζυγό και να εγκατασταθεί όπου αυτή η αγελάδα θα καθόταν. Το σημάδι της αγελάδας θα ήταν ένας άσπρος κύκλος σαν ολόγιομο φεγγάρι (σημάδι της Σελήνης) σε κάθε πλευρά της. πράγματι, ο Κάδμος βρήκε την αγελάδα αυτή στο κοπάδι του Πελάγοντα, γιου του Αμφιδάμου, την άφησε ελεύθερη και την ακολούθησε. Όταν έφθασε στα μέρη της Θήβας, το ζώο έπεσε κάτω από την κούραση. Τότε ο Κάδμος κατάλαβε ότι σ’ αυτό το μέρος έπρεπε να ιδρύσει πόλη και αποφάσισε να θυσιάσει την αγελάδα στην Αθηνά. Άρχισε να ετοιμάζει τη θυσία, και ανέθεσε σε κάποιους ανθρώπους του να φέρουν νερό από μια κοντινή πηγή, την Αρεία. Την πηγή όμως φρουρούσε ένας πελώριος δράκοντας, απόγονος του θεού Άρη, και εμπόδιζε όποιον ήθελε να αντλήσει νερό. Αυτός αφάνιζε τους ανθρώπους του Κάδμου μόλις πλησίαζαν, γι’ αυτό ο Κάδμος τον σκότωσε και στη συνέχεια θυσίασε την αγελάδα στην Αθηνά.
Η παρουσία του δράκου που εμπόδιζε την λήψη νερού ίσως σημαίνει ότι κάποιο φυσικό φαινόμενο εμπόδιζε την παροχή ύδατος στη νέα πόλη. Άλλωστε, στην ελληνική παράδοση υπάρχουν ανάλογα παραδείγματα: ο Ηρακλής, αποξήρανε το έλος της Λέρνης και ο μύθος μίλησε για τον φόνο της Λερναίας Ύδρας. Μπορεί ο δράκος που αντιμετώπισε ο Κάδμος να ήταν παρόμοιας φύσεως. Σύμφωνα με μια άποψη, για να θυμούνται οι άνθρωποι ότι μια αγελάδα (βους) οδήγησε σε αυτά τα μέρη τον Κάδμο τα ονόμασαν Βοιωτία και από τότε το όνομα έμεινε. Μετά το φόνο του δράκοντα, η Αθηνά συμβούλευσε τον Κάδμο να αφαιρέσει τα δόντια του δράκοντα και να τα σπείρει. Μόλις ο Κάδμος τα έσπειρε, ξεπετάχτηκαν από τη γη οι Σπαρτοί (σπαρμένοι). Το σημείο αυτό του μύθου υποδηλώνει ότι οι κάτοικοι της Βοιωτίας ήταν αυτόχθονες, αφού οι σύντροφοι του Κάδμου είχαν χαθεί στον αγώνα με τον δράκο. Ο Κάδμος πέταξε μια πέτρα ανάμεσα τους και αυτοί άρχισαν να χτυπιούνται μεταξύ τους. Στη φοβερή αυτή μάχη σκοτώθηκαν όλοι εκτός από πέντε που επέζησαν, όταν σταμάτησαν τη μάχη με εντολή της Αθηνάς.
Αυτοί αποτέλεσαν τους γεννήτορες των ευγενών οικογενειών της Θήβας. Τα ονόματα τους ήταν: Χθόνιος, Υπερήνωρ, Πέλωρος, Ουδαίος και Εχίων. Αυτοί αποτέλεσαν τους πρώτους πολίτες στη νέα πόλη. Οι απόγονοι των Σπαρτών έμειναν και αυτοί στη Θήβα και είχαν όλοι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό εκ γενετής, το σχέδιο μια λόγχης πάνω στο σώμα τους. Οι Σπαρτοί είχαν τη μεγαλύτερη δύναμη μετά τον Κάδμο και τον βοήθησαν να χτίσει την Καδμεία. Ωστόσο, ο Κάδμος έπρεπε να καθαρθεί από τον φόνο του δράκοντα, γι’ αυτό υπηρέτησε τον Άρη «επ’ αΐδιον ενιαυτόν» που ισοδυναμούσε, σύμφωνα με τον Απολλόδωρο με οκτώ χρόνια. Η θητεία του Κάδμου ερμηνεύεται ως εξής (Πύρρα περιοδικό Δαυλός): Ο Άρης είναι ο πόλεμος σε όλες τις μορφές, ο οποίος δεν αφήνει τίποτε αναλλοίωτο. Ο Κάδμος πρόκειται να χτίσει μια πόλη που είναι μικρογραφία του Όλου και ρυθμίζεται από τον Νόμο. Οι πολίτες οφείλουν να πολεμήσουν, για να διατηρήσουν τόσο το νόμο όσο και τα τείχη της πόλεως τους.
Ο Κάδμος είναι υποχρεωμένος να μυηθεί στον πόλεμο, πριν γίνει ο ηγέτης της μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της αρχαιότητας. Όταν τελειώσει τη θητεία του στον θεό Άρη, ο Κάδμος έλαβε τη βασιλεία της Θήβας και την Αρμονία ως σύζυγο του.
Η Αρμονία – ο γάμος Κάδμου – Αρμονίας
Ήταν κόρη του Άρη και της Αφροδίτης σύμφωνα με την πιο γνωστή παράδοση. Ωστόσο, υπάρχει και μια ακόμη εκδοχή. Στη Θράκη ζούσε η Αρμονία, κόρη του Δία και της Ηλέκτρας, μιας από τις κόρες του Άτλαντα και αδελφής του Δαράνου και του Ιασίωνα. Το όνομα της δόθηκε στις Ηλέκτρες πύλες της Θήβας. Ο Ιασίων είχε μυηθεί από τον Δία σε παλιές μυστηριακές τελετές, σύμφωνα με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη (Ε΄49), και είχε το δικαίωμα να μυεί άλλους σ’ αυτές. Ο Κάδος μυήθηκε από τον Ιασίωνα σ’ αυτές τις τελετές και στη συνέχεια έλαβε ως σύζυγο του την Αρμονία. Στη Σαμοθράκη, όπου είχαν μεταβεί Βοιωτοί, υπήρχε λατρεία του Ερμή Καδμίλου και, κατά μια άποψη, εκεί τελέστηκε ο γάμος της Αρμονίας και του Κάδμου. Μετά τον γάμο ο Κάδμος απευθύνθηκε στο μαντείο των Δελφών και ίδρυσε τη Θήβα. Η θεία πρόνοια την οποία εκπροσωπούσε ο Πύθιος Απόλλων επέλεξε τη Θήβα για πρωτεύουσα της Βοιωτίας.
Ο γάμος του Κάδμου και της Αρμονίας, της οποίας το όνομα σημαίνει νου, ψυχή και σώμα σε τέλειο ανθρώπινο συγκερασμό ερμηνεύεται ως εξής (Πυρρά, περιοδικό Δαυλός): Ένας ικανός ηγέτης οφείλει να κατέχει την Αρμονία, για να είναι επιτυχημένος. Πρέπει να γνωρίζει την ορθή διάταξη των αντιθέτων (Άρη – Αφροδίτης), για να εξασφαλίζεται η ενότητα τους η οποία θα οδηγήσει στην πρόοδο. Μόνο στην ενότητα τους οι αντιθέσεις φέρνουν την εξέλιξη και γεννούν την Φιλοσοφία. Κατά συνέπεια μια δίκαιη πόλη κυριαρχείται από την Αρμονία.
Ο γάμος του Κάδμου και της Αρμονίας τελέστηκε με μεγάλη λαμπρότητα και έγινε πηγή εμπνεύσεως για πολλούς αρχαίους δημιουργούς (Πίνδαρος «Πυθιονίκαι» Γ, 88). Θεοί και ημίθεοι παρευρέθηκαν στο γάμο. Ο ίδιος ο Απόλλωνας τίμησε τη γιορτή παίζοντας κιθάρα και οι Μούσες έπαιξαν αυλό και τραγούδησαν γαμήλια άσματα. Οι καλεσμένοι χάρισαν εντυπωσιακά δώρα στους νεόνυμφους, ξεχώριζαν όμως τα εξής:
α) ένα χρυσό περιδέραιο φτιαγμένο από τον θεό Ήφαιστο. Πιστεύεται πως αυτό το δώρο στάλθηκε από την αδελφή του, την Ευρώπη, διότι η ίδια το είχε πάρει από τον Δία, για να το δώσει ως γαμήλιο δώρο στον αδελφό της.
β) ένας πέπλος που τον είχαν υφάνει οι Χάριτες.
Και τα δύο αυτά δώρα θα παίξουν αργότερα τραγικό ρόλο για τους απογόνους του Κάδμου.
γ) λύρα, αυλοί, κύμβαλα και τύμπανα από την Ηλέκτρα μαζί με την γνώση των Μυστηρίων της Μεγάλης Μητρός, ώστε φαίνεται πόσο μεγάλη σημασία αποδίδεται στην μουσική και στη γνώση των τελετών των Μυστηρίων.
Επομένως για να «δημιουργηθεί» ως άρχοντας ο Κάδμος συνεργάστηκαν πέντε θεοί: ο Απόλλων του έδωσε τον χρησμό, ο Άρης τον δίδαξε, η Αθηνά του εξασφάλισε τη βασιλεία, ο Δίας του δώρισε τα σύμβολα της βασιλείας του, τον πέπλο και το περιδέραιο.
Από το γάμο αυτό απέκτησε ο Κάδμος τη Σεμέλη, την Ινώ, την Αγαύη, την Αυτονόη και τον Πολύδωρο. Ο Κάδμος απέλαυσε τιμές και σεβασμό και για τα άλλα του έργα του. Στον Κάδμο, εκτός από την ίδρυση της Καδμείας, αποδίδονται κι άλλα σημαντικά έργα π.Χ. ναοί, ιερά, περιτειχίσεις και υδραγωγεία. Επίσης, θεωρούνταν δάσκαλος της μουσικής και επινοητής της εξορύξεως και επεξεργασίας του χρυσού. Ο Δικαίαρχος που επισκέφτηκε τη Θήβα προς τα τέλη του Δ΄π.Χ. αιώνα αναφέρει στην περιγραφή του ότι το νερό, δίχως να φαίνεται, περνούσε μέσα από την πόλη από ένα υδραγωγείο που αναγόταν στον Κάδμο. Σύμφωνα με τον Γ. Τσεβά, τόσο το υδραγωγείο του Ισμηνού, όσο κι εκείνο που ανακαλύφθηκε στα νότια της πόλεως κοντά στον αμαξιτό δρόμο Θήβας – Ερυθρών – Αθήνας, είναι έργα πανάρχαια που μπορούν να αναχθούν στην εποχή του Κάδμου και των απογόνων του.
Για το τέλος του Κάδμου και της Αρμονίας υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Σύμφωνα με τη μια, η Αρμονία και ο Κάδμος μετά τον θάνατο τους, λατρεύονταν στη Θήβα και σ’ όλη τη Βοιωτία ως τοπικές θεότητες. Σύμφωνα με τον Ευριπίδη, ο Διόνυσος έδιωξε τον Κάδμο από τη Θήβα. Κατά μια άλλη άποψη, ύστερα από χρόνια εγκατέλειψαν την Θήβα και βρέθηκαν στη χώρα των Εγχελέων στην Ιλλυρία. Τον καιρό εκείνο οι Εγχελείς είχαν πόλεμο με τους Ιλλυριούς και ένας χρησμός τους είχε συμβουλεύσει να ορίσουν ως αρχηγούς τους τον Κάδμο και την Αρμονία, αν επιθυμούσαν να νικήσουν.
Υπό την αρχηγία του Κάδμου, οι Εγχελείς κατάφεραν να υποτάξουν τους Ιλλυριούς. Στη συνέχεια, ο Κάδμος έγινε βασιλιάς στην Ιλλυρία, και απέκτησε έναν ακόμη γιο τον Ιλλυριό. Στο τέλος του βίου τους οι θεοί μεταμόρφωσαν τον Κάδμο και την Αρμονία σε φίδια ως τη στιγμή που ο Δίας τους έστειλε να κατοικήσουν στα Ηλύσια Πεδία. Η μεταμόρφωση αυτή έχει θεωρηθεί απόδειξη του ότι ο Κάδμος, ήταν αυτόχθων σαν τον Εριχθόνιο και συμβολίζει την ολοκλήρωση του κύκλου της ζωής, το θάνατο και τη θεοποίηση.
Τα Καδμήια γράμματα
Το όνομα του Κάδμου συνδέθηκε με τη σημαντικότερη μετατροπή του αλφαβήτου. Το συλλαβικό αλφάβητο γίνεται φθογγικό και έτσι καθίσταται εύχρηστο. Ο Ηρόδοτος («Τερψιχόρη») λέγει: «Είδα δε κι εγώ, καδμήια γράμματα στο ιερό του Ισμηνίου Απόλλωνος στη Θήβα της Βοιωτίας σε τρεις τρίποδες χαραγμένα. Τα πιο πολλά γράμματα ήταν όμοια προς τα ιωνικά. Ο ένας των τριπόδων έχει το επίγραμμα: «Αμφιτρύων μ’ ανέθηκεν εών από Τηλεβοάων». Αυτά χρονολογούνται από την εποχή του Λαΐου που ήταν γιος του Λαβδάκου, εγγονός του Πολυδώρου και δισέγγονος του Κάδμου. Ο άλλος τρίποδας φέρει το εξής επίγραμμα σε εξαμέτρους στίχους: «Σκαίος πυγμαχέων με εκηβόλω Απόλλων, νικήσας ανέθηκε τειν περικαλλές άγαλμα».
Ο Σκαίος θα ήταν γιος του Ιπποκόοντος, εάν επροσέφερε αυτός το αφιέρωμα κι όχι κάποιος άλλος που είχε το ίδιο όνομα με τον γιο του Ιπποκόοντος και σύγχρονος του Οιδίποδος του Λαΐου. Και ο τρίτος τρίποδας λέγει κι αυτός σε εξάμετρο στίχο: «Λαοδάμας τρίποδ’ ευσκόπω. Απόλλωνι μουναρχέων ανέθηκεν τειν περικαλλές άγαλμα. Επί της βασιλείας του Λαοδάμαντος τούτου που ήταν γιος του Ετεοκλέους, διώχτηκαν οι Καμδείοι από τους Αργείους και πήγαν στους Εγχελείς».
Για τα καδμήια γράμματα, ο Κ.Β. Κουτρουβέλης στο περιοδικό Δαυλός παρουσιάζει την ακόλουθη θεωρία: ο Ηρόδοτος είδε καδμήια γράμματα επειδή η Θήβα ονομαζόταν Καδμεία και καθετί που είχε την αρχή του από την Καδμεία έφερε αυτόν τον τίτλο όπως και οι κάτοικοι της πόλεως. Από τα γράμματα των παραπάνω επιγραμμάτων ήταν τα περισσότερα όμοια με τα Ιωνικά. Τα υπόλοιπα, άγνωστο ποια, ήταν καδμήια όχι κάδμια, όπως θα έπρεπε να ονομάζονται, αν προέρχονταν από τον Κάδμο. Ωστόσο, παραγνωρίζεται ότι οι Ίωνες της Αττικής και οι θηβαίοι κατοικούσαν σε όμορες περιοχές και η εξέλιξη του ενός επηρέαζε τον άλλο.
Επομένως, σύμφωνα με το Η.Λ. Τσατσόμοιρο («ιστορία Γενέσεως της Ελληνικής Γλώσσας», και την (περ. Δαύλος) οι Θήβες οφείλουν το όνομα τους στον ρόλο που έπαιξαν ως κέντρο διαδόσεως του νέου αλφαβήτου
Θ βλέπω
Η ήλιος – φως
Β βαίνω
Α άνθρωπος
Ι κατεύθυνση, σκοπεύω
Θήβαι λοιπόν είναι η πόλη του φωτός προς την οποία βαίνουν οι άνθρωποι.
Ο Κάδμος έζησε στο πολύ μακρινό παρελθόν
Σύμφωνα με τον Η.Λ. Τσατσόμοιρο, ο Κάδμος έζησε στο πολύ μακρινό παρελθόν. Στους στίχους 333-335 της ε ραψωδίας της Οδύσσειας, γίνεται λόγος για την κόρη του Ινώ πως ως θεά έσωσε τον Οδυσσέα.
«Τον δε ίδεν Κάδμου θυγάτηρ καλλίσφυρος Ίνω, λευκοθέη, η πρίν μεν εήν βροτός αυδήεσσα νυν δ’ αλός εν πελάγεσσι θεών εξέμμορε τιμής»
Νεοελληνική απόδοση
«Τον είδε όμως του Κάδμου η θυγατέρα η Ινώ με τα καλά σφυρά, η λευκοθέα που πριν ήταν θνητή με φωνή και τώρα στα πελάγη της θάλασσας είχε τιμές θεάς.»
Στους στίχους αυτούς, ο Όμηρος με την λέξη «πρίν» που σημαίνει «άλλοτε» απομακρύνει την κόρη του Κάδμου χρονικά και κατά συνέπεια και τον ίδιο τον Κάδμο, τον οποίο ανάγει στην εποχή του Διός.
Ο Ηρόδοτος έλαβε ενδιαφέρουσες πληροφορίες από τους Αιγυπτίους (Ευτέρπη 143-146): «Με εισήγαγαν στο εσωτερικό του ναού (του Καρνακ) και εκεί μου έδειξαν 34 κολοσσούς ξύλινους λέγοντας ότι κάθε αρχιερέας του Ηφαίστου στήνει σ’ αυτόν τον τόπο, όσο βρίσκεται ακόμη εν ζωή, ένα ξόανο με την μορφή του δεικνύοντας σ’ εμένα οι ιερείς τα ξόανα αυτά και απαριθμώντας τα με εβεβαίωσαν ότι καθένα από αυτά τα πρόσωπα ήταν γιος ενός πατρός συμπεριλαμβανομένου στη σειρά. Άρχισαν από το ξόανο του ιερέα που πέθανε τελευταίος και πέρασαν όλη τη σειρά, μέχρι που συμπλήρωσαν την επίδειξη για όλες τις σειρές από τον πρώτο βασιλιά έως τον ιερέα αυτόν του Ηφαίστου που βασίλευε τώρα.
Και όντως τριακόσιες γενεές ανθρώπων σε σειρά αρρένων ισοδυναμούν προς δέκα χιλιάδες χρόνια και οι σαράντα μία γενεές που υπολείπονται προστιθέμενες στις τριακόσιες μας κάνουν χίλια τριακόσια σαράντα έτη. Έτσι σε διάστημα έντεκα χιλιάδων τριακοσίων σαράντα (11.340) ετών σύμφωνα προς τους λόγους κανείς θεός με ανθρώπινη υπόσταση δεν γεννήθηκε. Οι τριακόσιοι σαράντα πέντε κολοσσοί δημιουργήθηκαν, πίρωμις από πίρωμι, χωρίς να συνδέσουν αυτούς με θεό ούτε με ήρωα.
«Πίρωμις» στην ελληνική γλώσσα σημαίνει καλός καγαθός (=όμορφος και ενάρετος). Αυτοί όμως που βασίλευσαν στην Αίγυπτο πριν από αυτούς τους ανθρώπους ήταν, όπως έλεγαν, θεοί που ζούσαν με τους ανθρώπους και κάθε φορά ήταν ένας που είχε την εξουσία.
Τελευταίος βασίλευε στην Αίγυπτο, έλεγαν, ο Ώρος, ο γιος του Οσίριος. Στην ελληνική γλώσσα ο Όσιρις ονομάζεται ο Διόνυσος. Οι Αιγύπτιοι βεβαιώνουν ότι γνωρίζουν σίγουρα τους αριθμούς τούτους, επειδή πάντα αριθμούν τα έτη και τα καταγράφουν. Κατά την δική μου άποψη, συνέχισε ο Ηρόδοτος, από τον Διόνυσο που λέγουν ότι γέννησε η κόρη του Κάδμου πριν από δεκαπέντε χιλιάδες χρόνια, μέχρι τώρα που βρίσκομαι εδώ , είναι χίλια εξακόσια χρόνια (…) Ανάμεσα σε αυτές τις δύο απόψεις ο καθένας είναι ελεύθερος να παραδεχθεί όποια θεωρεί πειστικότερη».
Αυτά δηλώνει ο Ηρόδοτος και μπορεί να έχει τις απόψεις του, όμως με τα νομίζω («ως εμοί δοκέει») δεν ανατρέπονται οι πληροφορίες των Αιγυπτίων που στηρίζονται σε καταγεγραμμένα στοιχεία, και αποδείξεις. Ωστόσο, είχε την εντιμότητα να καταγράψει τις πληροφορίες των Αιγυπτίων. Αυτές οι πληροφορίες (οι προερχόμενες από τους ιερείς του ναού του Ηφαίστου στο Καρνάκ αποδεικνύουν την αρχαιότητα του Κάδμου και ότι έζησε την εποχή του Διός.
Σύμφωνα με τον Τσατσόμοιρο, για κάποιο λόγο ο συσχετισμός του Κάδμου με το αλφάβητο δεν είναι τυχαίο. Ίσως από τη Θήβα άρχισε η αλλαγή του συλλαβικού συστήματος γραφής (γραφή των πινακίδων της Κνωσού και της Πύλου). Και ο Κάδμος με αφετηρία την Θήβα επισκέφτηκε την ευρύτερη περιοχή της πολιτικής του Διός για να μεταδώσει το νέο τρόπο γραφής ή να προσαρμόσει τα τότε είδη γραφής στο νέο σύστημα. Αξίζει να ληφθεί υπόψη μας ο πρώτος στίχος του χορικού της Αντιγόνης του Σοφοκλέους: «Ακτίς αελίου, το κάλλιστον επταπύλω φανέν Θήβα των προτέρων φαός».
Νεοελληνική απόδοση
«Ακτίνα του ηλίου που ποτέ ως τώρα δεν φάνηκες με τέτοιο λαμπρό φως στην Θήβα την επτάπυλη».
[3]
Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας
Οι Σπαρτοι
«και ο γιός του Αγήνορα Κάδμος, έσπειρε τα δόντια στην Αονία πεδιάδα και δημιούργησε τους ανθρώπους που γεννήθηκαν από την γη …» (Απολλώνιος Ρόδιος – Αργοναυτικά, 3.1185).
Όταν πέθανε η μητέρα του Τηλέφασσα ο Κάδμος αφού την έθαψε και φιλοξενήθηκε από τους Θράκες, μετέβη στους Δελφούς αναζητώντας την αδελφή του Ευρώπη την οποία είχε απαγάγει ο Δίας. Στην διαδρομή πληροφορείται από το μαντείο των Δελφών, ότι θέλημα των θεών ήταν να σταματήσει την αναζήτηση και να ακολουθήσει μια αγελάδα η οποία θα τον οδηγούσε σε έναν τόπο όπου έπρεπε να ιδρύσει μια πόλη.
Υπακούοντας στον χρησμό ταξίδευσε στην Φωκίδα, όπου ο βασιλέας Πελάγων του έδωσε μια αγελάδα από τα κοπάδια του, την οποία ο Κάδμος πήρε μαζί του και φθάνοντας στην Βοιωτία, στο σημείο που σταμάτησε η αγελάδα ίδρυσε την πόλη των Θηβών. Εκεί θέλοντας να θυσιάσει την αγελάδα στην Αθηνά, έστειλε μερικούς από τους συντρόφους του να αντλήσουν νερό από μια πηγή (Δίρκη ή Κασταλία) η οποία ήταν αφιερωμένη στον θεό Άρη. Όμως την εν λόγω πηγή φύλασσε ο Ισμένιος δράκων (απόγονος του Άρη) ο οποίος σκότωσε τους περισσότερους και ο Κάδμος εκδικούμενος σκότωσε τον δράκοντα και κατόπιν ακολουθώντας την συμβουλή της Αθηνάς έσπειρε τα δόντια του.
Από τα σπαρμένα δόντια «φύτρωσαν» οπλισμένοι άνδρες, οι επονομαζόμενοι Σπαρτοί οι οποίοι μόλις αναδύθηκαν στην γη αλληλοσκοτώθηκαν, είτε λόγω φιλονικίας, είτε λόγω σύγχυσης από τις πέτρες που πέταγε εναντίον τους ο Κάδμος.
Ο μύθος αναφέρει ότι οι περισσότεροι από αυτούς σκοτώθηκαν, αλλά ορισμένοι επέζησαν. Μια ακόμη ομάδα Σπαρτών δημιουργήθηκε πολύ αργότερα, από δόντια δράκου που είχαν δοθεί από την θεά Αθηνά στον βασιλέα της Κολχίδας Αιήτη και σπάρθηκαν από τον Ιάσονα τον αρχηγό των Αργοναυτών. Οι Κολχικοί Σπαρτοί επίσης αλληλοσκοτώθηκαν χωρίς όμως να υπάρξουν επιζώντες, σε αντίθεση με τους Θηβαίους Σπαρτούς εκ των οποίων επέζησαν πέντε και απόγονοι τους ήταν ο Μενοικέας, ο Κρέων και οι γιοι του τελευταίου.
Τα προαναφερόμενα γεγονότα συνέβησαν στις αρχές της Ηρωικής Εποχής (ιστορική περίοδος που καθορίζεται από την εγκατάσταση των Ελλήνων στην Θεσσαλία μέχρι την επιστροφή από τον Τρωικό πόλεμο).
Η πράξη όμως του Κάδμου του κόστισε ακριβά, καθώς καταδικάσθηκε να υπηρετεί τον Άρη επί ένα χρόνο και στο τέλος της ζωής του αυτός και η σύζυγός του Αρμονία μεταμορφώθηκαν σε ερπετά.
Λέγεται επίσης ότι κατά την αλληλοσφαγή οι Σπαρτοί προέτρεψαν τον Κάδμο, που ετοιμαζόταν να χρησιμοποιήσει τα όπλα του, να μην παρέμβει λέγοντας:
«Άφησε τα όπλα σου…………………..μην συμμετέχεις στην αδελφοκτόνα διαμάχη μας» (Οβίδιος – Μεταμορφώσεις 3.126).
Οι απόγονοι
Ο Επαμεινώνδας, ο οποίος κατανίκησε τον Σπαρτιατικό στρατό στην μάχη των Λεύκτρων και σκοτώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα στην μάχη της Μαντινείας (362 π.Χ.) και του οποίου οι καινοτόμες στρατηγικές τακτικές έθεσαν τέλος στην στρατιωτική ηγεμονία της Σπάρτης, πιστεύεται ότι προερχόταν από τους Σπαρτούς, κάτι το οποίο αποτυπώθηκε στον τάφο του, όπου αναγέρθηκε στήλη στην οποία απεικονίζεται μια ασπίδα με δράκο……………..το έμβλημα των Σπαρτών.
Οι επιζήσαντες
Οι πέντε επιζήσαντες Σπαρτοί είναι οι ακόλουθοι:
Χθόνιος: Οι γιοι του διαδέχθηκαν τους απογόνους του Κάδμου στον θρόνο της Θήβας για πολλά χρόνια. Ο Χθόνιος ήταν πατέρας του Νυκτέα, στον οποίο ανατέθηκε η διακυβέρνηση της Θήβας μετά τον θάνατο του Πολύδωρου, γιού του Κάδμου. Ο Πολύδωρος είχε παντρευτεί την Νυκτηίδα, κόρη του Νυκτέα και ο γιος τους Λάβδακος ήταν ακόμα παιδί όταν πέθανε ο πατέρας του. Ο άλλος γιός του Χθόνιου ονόματι Λύκος σφετερίστηκε τον θρόνο της Θήβας και βασίλευσε για 20 χρόνια. Κατά τη διάρκεια της θητείας του οι Θηβαίοι εκστράτευσαν κατά της Σικυώνας, την υπέταξαν και ο Λύκος σύμφωνα με ορισμένους σκότωσε τον βασιλέα Εποπέα και φυλάκισε την σύζυγό του Αντιόπη, η οποία ως κόρη του Νυκτέα, ήταν στην ουσία ανιψιά του. Η Αντιόπη κατά την διάρκεια της κράτησής της βασανιζόταν από την Δίρκη γυναίκα του Λύκου, αλλά αργότερα εκδικήθηκαν οι γιοί της Αμφίονας και Ζέθος, οι οποίοι όταν ανέλαβαν την εξουσία στη Θήβα σκότωσαν τον σφετεριστή και την σύζυγό του (Απολλόδωρος 3.4.1-2, 3.5.5).
Εχίων: Ήταν παντρεμένος με την Αγαύη, κόρη του Κάδμου με την οποία απέκτησε ένα γιο τον Πενθέα που όταν ανέλαβε την εξουσία στη Θήβα εναντιώθηκε στις τελετές του Διονύσου. Ωστόσο, η μητέρα του ήταν υποστηρίκτρια του θεού και παρότρυνε τις γυναίκες των Θηβών να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να αφεθούν στις Βακχικές απολαύσεις. Στη σύγκρουση που ακολούθησε η Αγαύη ακρωτηρίασε το γιό της, ή κατ’ άλλους ο Πενθέας σκοτώθηκε από τις Μαινάδες, τις συνοδούς του Διονύσου. Ο Εχίων και η Αγαύη είχαν και μια κόρη η οποία ονομαζόταν Ήπειρος (Απολλόδωρος 3.4.1-2, 3.5.2 – Παυσανίας 9.5.4 – Παρθένιος ο Νικαεύς 32.4).
Υπερήνωρ (Απολλόδωρος 3.4.1-2).
Πέλωρος (Απολλόδωρος 3.4.1-2).
Ουδαίος: απόγονος του μάντη Τειρεσία (Απολλόδωρος 3.4.1-2).
[4]
Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας
Βιβλιογραφια
Απολλόδωρος (ψευδο-), Βιβλιοθήκη 3. 22, 1. 128 - 130
Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αργοναυτικά 3. 1179 ff
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις
9. 10. 1, 9. 10. 5
Υγίνου, Fabulae 178
Σενέκα, Οιδίπους 725 ff
Στάτιος, Θηβαΐδα 10. 806
Νόννος, Διονυσιακά 2. 670 ff, 4. 352 - 5. 6
Οβίδιος, Μεταμορφώσεις 3. 27 ff, 3. 545 ff, 4. 565
Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου του Ι. Λάμψα.
Ιστορία της Θήβας και της Βοιωτίας του Γ. Τσεβά.
Περιοδικό Δαυλός τεύχη 182, 243.
Ελληνική Μυθολογία της Εκδοτικής Αθηνών.
Τα Βοιωτικά του Παυσανία της Εκδοτικής Αθηνών.
Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Βοιωτίας της Τ. Τσάκου – Κονβερτίνο.
Θήβα, 40 αιώνες στοιχίζονται στην Ιστορία του Γ. Λάμπρου.
Λεξικόν της Αρχαιολογίας Α. Ρ. Ραγκαβή.
Ιστορία Γενέσεως της Ελληνικής Γλώσσας του Η. Λ. Τσατσόμοιρου.
Ιστορία γενέσεως της ελληνικής γλώσσας, Η. Λ. Τσατσόπουλος, Εκδόσεις: Δαυλός 1991.
Πηγες
[1] "Η Τέχνη Στην Ελλάδα"
[2] "Βοιωτικός Κόσμος"
[3] "Φροντιστήριον Θηβαϊκής Αρχαιογνωσίας"
[4] "Χείλων"
Η εφαρμογη μας για το κινητο σου
Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"