Ancient Greece Reloaded

ANCIENT GREECE RELOADED

ΜΠΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΡΥΛΩΝ




Μαχη των Γαυγαμηλων

Μαχη των Γαυγαμηλων (1 Οκτ 331 π.Χ)


ΠΗΓΑΙΝΕ ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ:

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ (ΑΝΑΛΥΣΗ)

Η ΜΑΧΗ (ΑΝΑΛΥΣΗ)

Η ΜΑΧΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΟΔΩΡΟ ΤΟ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ

Η ΜΑΧΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟ

Η ΜΑΧΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΡΙΑΝΟ

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΙΣΣΟΥ (ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ)

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΤΥΡΟΥ (ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ)

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΚΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ (ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ)

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΥΔΑΣΠΗ ΠΟΤΑΜΟΥ (ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ)


Ελληνική Ιστορική Επισκόπηση

Ο όρος Μακεδονία καλύπτει κατά την αρχαιότητα όλα σχεδόν τα εδάφη της σημερινής ελληνικής Μακεδονίας που περιλαμβάνονται μεταξύ Ολύμπου και Καμβουνίων (Ν) μέχρι την Μπαμπούνα και την Κερκίνη (Μπέλες) (Β) και Βοΐου και Βαρνούντα (Δ) μέχρι Στρυμόνα (Α). Η Χαλκιδική και οι περιοχές ανατολικά του Στρυμόνα μέχρι τα όρη Μάλες και Πιρίν (Β) και μέχρι του Νέστου (Α) προσαρτήθηκαν στη Μακεδονία επί Φιλίππου του Β΄ (359 – 336 π.Χ), οπότε η Μακεδονία αρχίζει να κυριαρχεί στην πολιτική ζωή των Ελλήνων.

Ο Φίλιππος ο Β΄, πάρα πολύ ικανός πολιτικός ηγέτης και αξεπέραστος για την εποχή του στρατιωτικός οργανωτής, παρέδωσε στο γιο του Μ. Αλέξανδρο το κατάλληλο πολεμικό όργανο, για να εκπληρώσει το μεγαλεπήβολο σχέδιο «της καταλύσεως της Περσικής Αυτοκρατορίας και στα ερείπιά της να θεμελιώσει νέους τύπους πολιτειακού και εθνικού βίου, μεταδίδοντας τον Ελληνικό πολιτισμό μέχρι και των Ινδιών». Μετά τη δολοφονία του Φιλίππου Β΄ ανέλαβε βασιλιάς της Μακεδονίας ο Αλέξανδρος Γ΄, ο Μέγας Αλέξανδρος της ιστορίας (356 – 323 π.Χ). Ο νεαρός βασιλιάς μόλις στα 22 του χρόνια ξεκίνησε τη μεγαλύτερη και ενδοξότερη εκστρατεία των πολέμων όλων των εποχών και έγινε ο ακατανίκητος στρατηλάτης της Oικουμένης.


Περσική Ιστορική Επισκόπηση

Όσα γνωρίζουμε σήμερα, για τη γέννηση και ανάπτυξη του απέραντου αυτού κράτους, προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από Έλληνες ιστορικούς. Το κράτος των Περσών δημιουργήθηκε από τον Κύρο τον Α΄ (521-520 π.Χ.) και έλαβε την τέλεια δημοσιονομική, διοικητική και στρατιωτική οργάνωση την εποχή του Δαρείου του Α΄ (521-485 π.Χ.), ενώ από την άνοδο στο θρόνο του Ξέρξη αρχίζει η περίοδος της παρακμής του, για να διαλυθεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαρείου του Γ΄ (335-330 π.Χ.). Ο Δαρείος ο Γ΄ υπήρξε καλός βασιλιάς, σε σύγκριση με μερικούς προγενέστερούς του και συγκέντρωσε αρκετές αρετές των Μεγάλων προγόνων του. Η απέραντη Θεοκρατική Αυτοκρατορία των Περσών η μεγαλύτερη και καλύτερα οργανωμένη δύναμη από όσες είχαν εμφανιστεί μέχρι τότε στον κόσμο, θα παρέμενε ενωμένη και ασφαλής κάτω από το σκήπτρο του καλού «Μεγάλου Βασιλέως» Δαρείου του Γ΄. Η μοίρα όμως του Δαρείου του επιφύλαξε να έχει αντίπαλο το Μακεδόνα Αλέξανδρο και να μείνει, έτσι, ο τελευταίος απόγονος του Κύρου, ο οποίος βασίλευσε στην Ασία και, ενώ ήταν αθώος, πλήρωσε με τη ζωή του για τα δεινά που είχαν συσσωρεύσει οι κακοί πρόσφατοι πρόγονοί του.

Οι εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτελούν ασφαλώς μια από τις ενδοξότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Στις πολλές μάχες, τις οποίες ο μεγάλος στρατηλάτης έδωσε έχοντας την ηγεσία των ενωμένων δυνάμεων του Ελληνισμού, διακρίνεται ως «Ο Δάσκαλος της Στρατηγικής-Τακτικής». Σε όλες τις μάχες εφαρμόζονται για πρώτη φορά οι αρχές του πολέμου. αρχές οι οποίες θα παραμείνουν αναλλοίωτες. Στη στρατηγική και την τακτική τίποτα σχεδόν ουσιαστικό δεν έχει από τότε προστεθεί. Η μόνη όμως μάχη όπου φαίνεται η αξία «της ποιοτικής υπεροχής» και στην οποία είναι ολοφάνερη η απαράμιλλη εφαρμογή των περισσότερων αρχών του πολέμου είναι ασφαλώς η περίφημη μάχη των Γαυγαμήλων, με την οποία ο τεράστιος στρατός του «Μεγάλου Βασιλέως» διαλύθηκε στα μέρη που τον συνέθεταν και η δύναμη της πανίσχυρης Περσομηδικής Αυτοκρατορίας έπαθε συντριβή.





Περιγραφή του Πεδίου της Μάχης

Όλοι οι νεότεροι ερευνητές, αφού κατέρριψαν τον ισχυρισμό μερικών παλαιότερων ότι η μάχη έγινε κοντά στα Άρβηλα, συμφωνούν ότι το πεδίο της μάχης πρέπει να τοποθετηθεί στο χώρο ανάμεσα στον Τίγρη ποταμό και σε έναν άλλο ποταμό, τον Βουμώδη, ο οποίος εκβάλλει στο Λύκο, παραπόταμο του Τίγρη. Πρόκειται για ένα οροπέδιο με μέσο υψόμετρο 300 μέτρα, το οποίο από το Βορρά περιβάλλεται από τα όρη των Κούρδων και προς Νότο καταλήγει στον Τίγρη ποταμό, με απότομες όχθες.

Το πεδίο της μάχης, πρέπει να βρισκόταν κοντά στο σημερινό χωριό Κεράμλεη, το οποίο είναι 30 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά από τη Μοσούλη, στην Εθνική οδό Μοσούλη – Άρβηλα – Κιρκούκ. Το χωριό αυτό οι περισσότεροι ερευνητές σωστά το ταυτίζουν με τα αρχαία Γαυγάμηλα.

Ο Δαρείος, ο οποίος είχε επιλέξει να συγκρουσθεί με τον Αλέξανδρο στην πεδιάδα των Γαυγαμήλων, προχώρησε στην εξομάλυνση του χώρου μπροστά από το μέτωπο των στρατευμάτων του και σε προκαθορισμένη έκταση και απόσταση για την ευκολότερη κίνηση και χρησιμοποίηση του πολυάριθμου πεζικού, ιππικού, των δρεπανηφόρων αρμάτων και ελεφάντων του.


Δυνάμεις και Διάταξη των Περσών

1. Πεζικό: Η μικρότερη μονάδα στο πεζικό του Περσικού Στρατού ήταν ο «Λόχος» τον οποίο αποτελούσαν 25 άνδρες. Τέσσερις λόχοι αποτελούσαν την «Εκατοστύν», δέκα εκατοστύες τη «Χιλιοστύν» και δέκα χιλιοστύες τη «Μυριοστύν» από 10.000 άνδρες. Η μυριοστύς ήταν η μονάδα μάχης του Περσικού Στρατού. Σε αντίθεση με το ιππικό, το πεζικό των Περσών ήταν κατώτερο από μέτριο, γιατί το αποτελούσαν δουλοπάροικοι οι οποίοι δεν είχαν καμία διάθεση να πολεμήσουν για λογαριασμό του δυνάστη τους, ή από ορεσίβιες φυλές, ικανές για πόλεμο αλλά τελείως απείθαρχες. Ο πεζός στρατιώτης είχε απαραίτητα ένα ισχυρό μεγάλο τόξο -και όχι πάντα- ένα μικρό πέλεκυ ή σπανιότερα ένα μικρό ξίφος ή μαχαίρι. Δεν είχε αμυντικό οπλισμό για αγώνα σώματος με σώμα, αλλά ούτε και επιθετικό. Ούτε δόρυ ή ξίφος όπως το ελληνικό, ούτε θώρακα, ασπίδα, κράνος, περικνημίδες. Ο οπλισμός αυτός και ιδιαίτερα το μεγάλο τόξο, το βεληνεκές του οποίου έφθανε τα 350 μέτρα και ήταν πολύ μεγαλύτερο από το βεληνεκές των καλύτερων ελληνικών τόξων, των τόξων των Κρητών, έκανε τον Πέρση πεζό ακαταμάχητο σε αγώνα από απόσταση, εξαιτίας και της αφθονίας των βελών που είχε ο κάθε οπλίτης, αλλά τελείως ανίσχυρο στον αγώνα από κοντά, στον οποίο οι Έλληνες είχαν ιδιαίτερη επίδοση. Τέλος, στο Περσικό πεζικό υπήρχαν μονάδες πεζών μισθοφόρων, κυρίως, από Έλληνες. Αυτοί ήταν οργανωμένοι και μάχονταν σύμφωνα με τον Ελληνικό τρόπο. Παρά το γεγονός ότι ο Δαρείος είχε καταντήσει να στηρίζεται στα τμήματα αυτά των μισθοφόρων, η μαχητική αξία τους ήταν μειωμένη, γιατί μάχονταν για το μισθό και τη λεηλασία και όχι «περί πάτρης».

2. Ιππικό: Το ιππικό των Περσών ήταν αξιόλογο, κυρίως, γιατί το αποτελούσαν στο μεγαλύτερο μέρος του επαγγελματίες, οι οποίοι από τον καιρό της ειρήνης χρησιμοποιούνταν για αστυνόμευση μικρών επιδρομών από αντίπαλους γείτονες. Το ιππικό σώμα δεν ήταν τίποτα άλλο από το έφιππο πεζικό, με έφιππους δηλαδή τοξότες και ήταν προσκολλημένο σε Μεγάλη Μονάδα. Το Ανεξάρτητο Ιππικό αποτελούσαν ιππείς οι οποίοι είχαν μικρό δόρυ ή και σπάθη ή και θώρακα. Οι άνδρες γυμνάζονταν καλά και επικεφαλής τους ήταν πάντα στρατηγοί δοκιμασμένοι και της εμπιστοσύνης του «Μεγάλου Βασιλέως». Στο ιππικό αυτό το οποίο αποτελούσε το καύχημα του Περσικού στρατού, κατατάσσονταν κυρίως Βάκτριοι, Δάες και Σκύθες μισθοφόροι.

3. Η Βασιλική Φρουρά - εκτός από τους 10.000 Αθανάτους- περιλάμβανε τις καλύτερες ίλες ιππικού. Σε αυτές κατατάσσονταν οι ισχυρότεροι άρχοντες και ευγενείς Πέρσες και Μήδοι. Οι άνδρες ήταν λαμπρά ντυμένοι και οπλισμένοι, άλλοι με τόξο και άλλοι με δόρυ και τους διέκρινε η ιδιαίτερη αφοσίωσή τους στο «Μεγάλο Βασιλέα».

4. Η μικρότερη μονάδα του Περσικού ιππικού ήταν η «Ίλη», με δύναμη 100-120 ιππείς. Πέντε ίλες αποτελούσαν το «Σύνταγμα» από 500-600 ιππείς. Δύο συντάγματα συγκροτούσαν τη «Χιλιοστύν» από 1.000-1.200 ιππείς και δύο χιλιοστύες την «Ταξιαρχίαν» από 2.000-2.400 ιππείς.

5. Δρεπανηφόρα Άρματα-Ελέφαντες: Τα δρεπανηφόρα άρματα ήταν άμαξες επιβλητικής εμφανίσεως με μεγάλα κυρτά ξίφη σαν δρέπανα προσαρμοσμένα στους τροχούς προς τα πλάγια και κάτω από την άμαξα προς τη γη. Κύρια αποστολή τους ήταν να διασπούν το εχθρικό μέτωπο και να δημιουργούν στις τάξεις του αντιπάλου αναταραχή την οποία θα εκμεταλλευόταν η επιτιθέμενη δύναμη που θα ακολουθούσε. Οι πολεμικοί ελέφαντες ήταν κινητά φρούρια, τα οποία μετέφεραν στη ράχη τους και πάνω σε ξύλινη εξέδρα τοξότες και ακοντιστές. Κύρια αποστολή τους ήταν η διάσπαση του εχθρικού μετώπου και ιδιαίτερα η πρόκληση τρόμου στους ίππους του αντιπάλου.

6. Άλλες Υπηρεσίες: Οι βοηθητικές Υπηρεσίες ήταν πολλές και πολυπρόσωπες. Η Υγειονομική Υπηρεσία ήταν καλά οργανωμένη και το ιατρικό προσωπικό της αποτελούσαν σχεδόν πάντα Έλληνες. Για τη συντήρηση, λειτουργούσε μια πολυδαίδαλη Επιμελητεία της οποίας οι σχηματισμοί συγκροτούσαν ατέλειωτες μονάδες μεταφορών με αμέτρητες άμαξες και καμήλες. Με τα μέσα αυτά μεταφέρονταν όχι μόνο τα τρόφιμα και τα όπλα, αλλά και ολόκληρο το κλιμάκιο της αυλής του «Μεγάλου Βασιλέως», για να μπορεί να διοικεί το απέραντο κράτος του σαν να βρίσκεται στα ανάκτορά του. Το κλιμάκιο αυτό περιλάμβανε τμήματα όλων των κρατικών, διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών, καθώς και μέρος του βασιλικού θησαυρού για τις ανάγκες του πολέμου. Τέλος, ακολουθούσαν πολλά κινητά καταστήματα με εμπορεύματα και δημόσιες γυναίκες. Σύμφωνα με κάποιον υπολογισμό, για τη συντήρηση ενός Πέρση στρατιώτη χρειαζόταν άλλοι δύο-τρεις άνθρωποι να εργάζονται στα μετόπισθεν.

Είναι μεγάλο ατύχημα για την ιστορία, ότι δεν υπάρχουν στοιχεία από πηγές των Περσών. Τα μόνα που υπάρχουν μαρτυρούν ότι ο Δαρείος, αφού αναχώρησε από τη Βαβυλώνα, ήρθε και εγκαταστάθηκε στα Άρβηλα, όπου μετά από δραστηριότητά του που προηγήθηκε κατόρθωσε να συγκεντρώσει ότι διέθετε η απέραντη αυτοκρατορία του. Το στρατό του, μετά τη μάχη της Ισσού (12 Νοεμβρίου 333 π.Χ.) που αναδιοργάνωσε, τον εκπαίδευσε μετά από πολλούς μόχθους και δαπάνες και τον συγκέντρωσε στη Βαβυλώνα, από όπου τον μετακίνησε προς την ανατολική όχθη του Τίγρη, και για να εμποδίσει τη διάβασή του από τους Έλληνες, και για να καταστρέψει τη στρατιά του Μακεδόνα Βασιλιά με τη βοήθεια του υδάτινου εμποδίου. Όταν όμως πληροφορήθηκε ότι ο Αλέξανδρος πέρασε τον ποταμό βορειότερα, έκανε λεπτομερή αναγνώριση και μελέτη της πεδιάδας βόρεια των Αρβήλων και αποφάσισε να δοθεί η κρίσιμη μάχη πίσω από τα Γαυγάμηλα. Εκεί στρατοπέδευσε και περίμενε την επίθεση των Ελλήνων, γνωρίζοντας την αδυναμία του που προερχόταν από τα δυσκίνητα τμήματά του, τα οποία διέταξε, στις 30 Σεπτεμβρίου του 331 π.Χ. όταν οι αναγνωρίσεις του έφερναν επικείμενη τη σύγκρουση, να διανυκτερεύσουν όχι στο στρατόπεδο, όπως συνήθως, αλλά στις θέσεις μάχης, επειδή φοβόταν νυκτερινή επίθεση.





Δυνάμεις και Διάταξη των Ελλήνων

1. Πεζικό: Στο Μακεδονικό στρατό η μικρότερη μονάδα πεζικού ήταν ο «Λόχος» τον οποίο αποτελούσε ένας στοίχος 16 ανδρών που ονομάζονταν «Πεζεταίροι». Ο πρώτος λεγόταν «Λοχαγός», ο δεύτερος «Διμοιρίτης», ο τρίτος «Δεκαστάτηρος» και ο τελευταίος «Ουραγός». Τέσσερις λόχοι αποτελούσαν την «Τετραρχία» με δύναμη 64 ανδρών. Τέσσερις τετραρχίες με 256 άνδρες, αποτελούσαν το «Σύνταγμα», το οποίο διοικούσε ο «Συνταγματάρχης» με έναν υπασπιστή, ένα σαλπιγκτή, ένα σημαιοφόρο και ένα στρατοκήρυκα. Ο τελευταίος κρατούσε τη «Φοινικίδα» δηλαδή μια μικρή κόκκινη σημαία, με το κατέβασμα της οποίας δινόταν το σύνθημα για έφοδο. Τέσσερα συντάγματα συγκροτούσαν μια «Χιλιαρχία» από 1.024 άνδρες. Τέσσερις χιλιαρχίες με 4.096 άνδρες αποτελούσαν την «Τάξιν» την οποία διοικούσε ο «Ταξίαρχος» ή ο «Στρατηγός» με έναν υπασπιστή, ένα σαλπιγκτή και ένα σημαιοφόρο. Ο τελευταίος κρατούσε τη «Σημαία-Σήμα» του Οίκου του Διοικητή της τάξεως. Έξι τάξεις πεζεταίρων από τις ισάριθμες ορεινές επαρχίες της άνω Μακεδονίας αποτελούσαν τη «Μακεδονική Φάλαγγα», την οποία διοικούσε «Στρατηγός» με αξιωματικούς, οι οποίοι έπρεπε να προέρχονται από τις ίδιες επαρχίες και να είναι πρίγκιπες ή άρχοντες από ηγεμονικούς Οίκους.

Κάθε ορεινή επαρχία, με την επιστράτευση την οποία είχε κηρύξει ο Αλέξανδρος πριν από την αναχώρησή του για την εκστρατεία, είχε αποδώσει, όπως πάντα, δύο τάξεις πεζεταίρων, μια πρώτης γραμμής που εντάχθηκε στη στρατιά εκστρατείας με τις άλλες ελληνικές φάλαγγες και μια δεύτερης γραμμής για την ασφάλεια εσωτερικού. Ενώ η φάλαγγα ήταν ο βασικός πυρήνας του Μακεδονικού πεζικού, η σπονδυλική στήλη της μάχιμης δυνάμεως, γύρω από την οποία κινούνταν και δρούσαν τα υπόλοιπα σώματα και ο γενικά συμπαγής και άθραυστος σχηματισμός κρούσεως και αποκρούσεως, η τάξη ήταν η μικρότερη τακτική μονάδα, η οποία μπορούσε να αναλάβει αποστολή μάχης, ενώ την πλαισίωναν άλλες ελαφρές μονάδες πεζικού ή ιππικού για κάλυψη των πλευρών και των νώτων της. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αριθμητική δύναμη των διαφόρων μονάδων είναι θεωρητική και αναφέρεται στα καθορισμένα από τον κανονισμό πρότυπα. Στην πραγματικότητα η δύναμη τις περισσότερες φορές ήταν μικρότερη. Μόνο η δύναμη του λόχου δεν περιοριζόταν ποτέ κάτω από 12 άνδρες. Ο οπλισμός των πεζεταίρων φαλαγγιτών ήταν ελαφρότερος από τον οπλισμό των οπλιτών της Νότιας Ελλάδας. Κάλυμμα για το κεφάλι είχαν την «Καυσία», ένα στρογγυλό κάλυμμα από πίλημα.

Αντί για θώρακα είχαν δερμάτινο χιτώνα με χάλκινα εμβλήματα. Οι περικνημίδες ήταν ελαφρές. Η ασπίδα ήταν στρογγυλή, με διάμετρο 60 εκ. από χάλκινη πλάκα και το ξίφος μικρό. Τέλος, οι φαλαγγίτες ήταν οπλισμένοι με μακρύ δόρυ, τη «Σάρισα» που είχε μήκος 4.20 έως 4.80 μ. και υπήρξε η σημαντικότερη και επαναστατικότερη καινοτομία. Οι σάρισες των πρώτων πέντε ανδρών του λόχου ήταν προταμένες σε οριζόντια διάταξη προς το μέρος του εχθρού. Έτσι, η σάρισα και του πέμπτου φαλαγγίτη, εξείχε μπροστά από το ζυγό της φάλαγγας για μετωπική απόκρουση του εχθρού και μετωπική επίθεση εναντίον του. Οι άλλοι άνδρες του λόχου μετά τον πέμπτο, τις κρατούσαν όρθιες και με μικρή κλίση προς τα μπροστά. Σε αντίθεση με τους Νότιους Έλληνες, τους συμμάχους και τους μισθοφόρους, οι Μακεδόνες φαλαγγίτες κρατούσαν τη βαριά σάρισα -η οποία ήταν δύσκολο, αν όχι αδύνατο να κρατηθεί με το ένα χέρι- και με τα δύο χέρια τους, γιατί η ασπίδα των Μακεδόνων, καθώς ήταν ελαφρότερη από αυτήν των Νοτίων, κρατιόταν από τον αριστερό βραχίονα, με τη θηλειά που υπήρχε στο κέντρο της ασπίδας και άφηνε έτσι ελεύθερο το υπόλοιπο αριστερό χέρι.

Και μόνο το θέαμα μιας τέτοιας παρατάξεως ήταν τρομακτικό για τον αντίπαλο. Ελαφρότερο πεζικό από τη φάλαγγα ήταν το σώμα των «Υπασπιστών», από επίλεκτους μόνιμους ή εθελοντές οπλίτες και υπαξιωματικούς και με ελαφρότερο οπλισμό, συνήθως κοντά στο βασιλιά, όχι μόνο για την ασφάλειά του, αλλά βασικά για να αναλαμβάνει αποστολές ελιγμών. Ως ελαφρό πεζικό υπήρχαν και οι Νότιοι Έλληνες, οι σύμμαχοι, οι μισθοφόροι, καθώς και οι Θράκες ακοντιστές. Τέλος, ένα άλλο είδος ελαφρού πεζικού ήταν το σώμα των «Ψιλών» στρατιωτών που προερχόταν από τις φτωχότερες τάξεις, οι Μακεδόνες τοξότες οι οποίοι κατά κανόνα ενισχύονταν με Αγριάνες ακοντιστές και μισθοφόρους Κρήτες τοξότες. Το σώμα των ψιλών χρησιμοποιούνταν σε αναγνωρίσεις, σε καταδιώξεις και για την κάλυψη της παρατάξεως.

2. Ιππικό: Το Ιππικό και ιδιαίτερα το βαρύ, ήταν το πιο επίλεκτο σώμα του Μακεδονικού Στρατού και το καύχημα των Μακεδόνων. Οι οκτώ πεδινές επαρχίες με την κήρυξη της επιστρατεύσεως είχαν αποδώσει δύο ίλες εταίρων ιππέων, μία από βαρύ και μία από ελαφρό ιππικό με δύναμη 150-300 ιππείς η καθεμιά ανάλογα με τον πληθυσμό. Επικεφαλής στις ίλες ήταν ευγενείς και γαιοκτήμονες με παροιμιώδη αγάπη για τα άλογα και την ιππασία. Ο εταίρος ιππέας στο βαρύ ιππικό είχε λαμπρή πανοπλία, περικεφαλαία με φτερά, θώρακα με επωμίδες, περιτραχήλιο και περικνημίδες. Όπλα επιθέσεως ήταν ένα ισχυρό δόρυ – ποτέ ακόντιο – από ξύλο κρανιάς και ένα κοντό ξίφος. Το άλογο του είχε προστερνίδια και προμετωπίδα. Η έφιππη οπλομαχητική αυτών των ιππέων ήταν κάτι το ασύλληπτο. Λέγεται ότι τα χτυπήματα των εταίρων στο πρόσωπο του αντιπάλου ήταν αλάνθαστα. Η κάθε ίλη από το βαρύ ιππικό είχε το όνομα της περιοχής από όπου προερχόταν. Αρχηγός του εκλεκτού αυτού ιππικού ήταν ο καλύτερος από τους στρατηγούς. Αλλά στη μάχη, επικεφαλής ήταν πάντα ο ίδιος ο Αλέξανδρος. Η ίλη μάλιστα η οποία ήταν μαζί του, επικεφαλής των άλλων και με την οποία εξορμούσε στην επέλαση, λεγόταν «Βασιλική Ίλη» ή «Άγημα Ιππέων» ή «Έφιππος Φρουρά».

Σε αυτή την τιμητική θέση εναλάσσονταν κάθε μέρα όλες οι ίλες, για να υπάρχει άμιλλα και λεγόταν και «Ίλη της Ημέρας». Το βαρύ ιππικό ήταν πάντοτε, στα χέρια του Αλεξάνδρου, η μονάδα κρούσεως και με αυτή κρινόταν η μάχη, με την περίφημη «επέλαση». Ως βαρύ ιππικό χρησιμοποιούσαν και το ιππικό των Νοτίων Ελλήνων και ιδίως των Θεσσαλών. Ο εταίρος ιππέας του ελαφρού ιππικού είχε ελαφρότερη πανοπλία, και έφερε σάρισα όπως οι πεζοί, αλλά μικρότερη. Γι΄ αυτό το λόγο οι ιππείς λέγονταν και «Σαρισοφόροι ή Πρόδρομοι». Στο ιππικό εντάσσεται και το σώμα των «Βασιλικών Παίδων». Ήταν παιδιά ευγενών και πριγκίπων, τα οποία μόλις γινόντουσαν έφηβοι, στέλνονταν στα ανάκτορα της Πέλλας και εκπαιδεύονταν μαζί με τα παιδιά του Βασιλιά από ειδικούς παιδαγωγούς για να γίνουν αξιωματικοί και στρατηγοί. Αποτελούσαν τη «Σχολή των Ευελπίδων». Στις ειδικές περιστάσεις, όπως στην εκστρατεία αυτή οι «βασιλικοί παίδες» ακολουθούσαν τον Αλέξανδρο σε όλες τις κακουχίες.

3. Μηχανικό-Επικοινωνίες: Αν και στη μάχη των Γαυγαμήλων δε χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα το Μηχανικό, πρέπει να σημειωθεί ότι γενικά στην εκστρατεία τόσο το Μηχανικό, όσο και οι επικοινωνίες, διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο. Το μηχανικό αποτελούσαν ειδικευμένοι αξιωματικοί, τεχνίτες και σκαπανείς οπλίτες με πολιορκητικές μηχανές, πύργους, κριούς, καταπέλτες, φορητές κλίμακες και άλλα διάφορα μέσα.Οι επικοινωνίες ήταν οργανωμένα τμήματα από σαλπιγκτές, αγγελιαφόρους πεζούς και έφιππους και χειριστές οπτικών μέσων (φωτιές), οι οποίοι άναβαν φωτιές πάνω σε ειδικά κατασκευασμένους λοφίσκους, διαδοχικά και σε οπτική μεταξύ τους θέα, για μεταβίβαση ειδήσεων σε μεγάλες αποστάσεις.

4. Άλλες Υπηρεσίες: Είναι εκπληκτικό, αλλά είναι γεγονός ότι ο Μακεδονικός Στρατός διέθετε άριστα οργανωμένη υγειονομική υπηρεσία που ονομαζόταν «Βασιλική Θεραπεία» με ικανούς γιατρούς και προσωπικό και με επάρκεια ποικιλίας φαρμάκων. Ο στρατός του Αλεξάνδρου είχε σε υψηλό επίπεδο οργανώσει τους Σχηματισμούς Ανεφοδιασμού και Επιμελητείας, Ταμιακής Υπηρεσίας, Υπηρεσίας Επιτάξεων και Στρατοπεδείας.

Για να ολοκληρωθεί η εικόνα της μοναδικής εκείνης σε πληρότητα και συνοχή στρατιάς, πρέπει να αναφερθεί ότι την ακολουθούσαν ομάδες Φιλοσόφων, Ρητόρων, Γεωγράφων, Γεωλόγων, Βιολόγων, Φυσικών, Αρχιτεκτόνων, Πολεοδόμων, Μάντεων, Ποιητών, Ηθοποιών, Μουσικών, Συγγραφέων και γενικά πνευματικών ανθρώπων για να διδάσκουν στους «βασιλικούς παίδες», να γράψουν το χρονικό της εκστρατείας και να διαδώσουν το φως του ελληνικού πολιτισμού. Αυτό ακριβώς προσδίδει και τον εκπολιτιστικό χαρακτήρα της εκστρατείας του Αλεξάνδρου.

Η ελληνική εκστρατευτική δύναμη, η οποία αναχώρησε για την εκστρατεία της Ασίας υπό το Μακεδόνα βασιλιά την άνοιξη του 334 π.Χ., είχε μετά από μάχες και εκπορθήσεις πόλεων υποτάξει το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, τη Φοινίκη, τη Συρία και γύρω στο τέλος του 332 π.Χ. ο Μέγας Μακεδών ήταν κύριος της Αιγύπτου και της Κυρηναϊκής. Αφού δέχθηκε στην Αίγυπτο τις ενισχύσεις από την Ελλάδα (300 Έλληνες μισθοφόρους, 500 Θράκες ιππείς και μερικές χιλιάδες πεζούς), προχώρησε στην απαραίτητη ανασυγκρότηση. Την άνοιξη του 331 π.Χ. η Ελληνική Στρατιά ξεκίνησε από την Αίγυπτο και από το αντίστροφο δρομολόγιο έφθασε στην Τύρο, από όπου ο Μ. Αλέξανδρος, αφού οργάνωσε στη Συρία τη βάση εξορμήσεώς του, αναχώρησε για το εσωτερικό της Ασίας. Ακολουθώντας δορμολόγιο βορειοανατολικής κατευθύνσεως διαμέσου Κοίλης Συρίας και Ασσυρίας (Χαλέπιο-Ράκκα, όπου πέρασε τον Ευφράτη-Μοσούλη, βόρεια από αυτή και νότια από τα Γορδιαία όρη πέρασε τον Τίγρη) έφθασε στις 24 Σεπτεμβρίου του 331 π.Χ. μπροστά στα Γαυγάμηλα. Εκεί και σε απόσταση 10-12 χιλιομέτρων από το χώρο που οι αναγνωρίσεις εντόπισαν το περσικό στρατόπεδο, η Ελληνική Στρατιά στρατοπέδευσε και αφού περιχαρακώθηκε αναπαύθηκε για πέντε μέρες, ενώ ο Μέγας Αλέξανδρος και οι αρμόδιοι αξιωματικοί του ασχολήθηκαν με την αναγνώριση και μελέτη του εδάφους για την κατάρτιση των σχεδίων.

Επειδή στη μάχη των Γαυγαμήλων εκδηλώνεται με τρόπο, ίσως, μοναδικό η ανυπέρβλητη στρατιωτική μεγαλοφυΐα του Αλεξάνδρου, η διάταξη των αντιπάλων (καθώς και η όλη διεξαγωγή της μάχης από τα σχέδια που καταρτίσθηκαν μέχρι και τον ελιγμό που εφαρμόσθηκε) υπήρξε και είναι το αντικείμενο για συνεχή μελέτη όλων των ερευνητών. Από τα συγγράμματα όμως των αρχαίων απουσιάζουν τα στοιχεία τα οποία θα επέτρεπαν αδιάκοπη μελέτη. Δε διαφωτίζουν για την αριθμητική δύναμη των διαφόρων τμημάτων, ούτε για τη λεπτομερή δράση τους. Έτσι, το θέμα εξακολουθεί να είναι ανοικτό. Όμως, από το συσχετισμό και τη μελέτη των διαφόρων πληροφοριών μπορεί κανείς να οδηγηθεί περίπου στην πραγματικότητα.

Σύμφωνα με τον Αρριανό, το στρατό του Αλεξάνδρου αποτελούσαν 40.000 πεζοί και 7.000 ιππείς, ενώ η αριθμητική δύναμη του στρατού του Δαρείου έφθανε σε 1.000.000 πεζούς, 40.000 ιππείς, 100 δρεπανηφόρα άρματα και 15 ελέφαντες. Όμως, η αριθμητική δύναμη των Περσών σύμφωνα με το Διόδωρο ήταν 800.000 πεζοί, 200.000 ιππείς και 200 δρεπανηφόρα άρματα. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο 1.000.000 πεζοί και ιππείς και 200 δρεπανηφόρα άρματα. Σύμφωνα με τον Ιουστίνο 500.000 πεζοί και ιππείς και 200 δρεπανηφόρα άρματα. Όποιος όμως και να ήταν ο πραγματικός αριθμός, δύο στοιχεία είναι αναμφισβήτητα, ότι:

1. Η υπεροχή του Δαρείου ήταν συντριπτική και

2. Η μαχητικότητα, η αντοχή, η ανδρεία και η πειθαρχία κατά τη διάρκεια της μάχης των Ελλήνων, ήταν πολύ ανώτερου επιπέδου.





Σχέδια Περσών

Το αρχικό σχέδιο ενεργείας του Δαρείου, όταν συγκέντρωσε το στρατό του στην πεδιάδα της Βαβυλώνας, ήταν να κινηθεί προς τα βόρεια επί της ανατολικής όχθης του ποταμού Τίγρη, να καταλάβει την περιοχή της αρχαίας πόλης Νινευί (Μοσούλη), όπου συγκλίνουν από παντού όλες οι οδικές αρτηρίες και με τον έλεγχο και την κατοχή των μοναδικών υπαρχόντων στην περιοχή πόρων και σημείων διαβάσεως, να αμυνθεί εκεί στο μεγάλο ποταμό, ώστε να απαγορεύσει στον εχθρό τη διάβασή του και καταστροφή του Μακεδονικού Στρατού πάνω στο υδάτινο κώλυμα.

Από μερικούς αρχαίους ιστορικούς βγαίνει το συμπέρασμα ότι, όταν βρισκόταν ο Δαρείος στα Γαυγάμηλα, επεξεργάσθηκε διάφορα σχέδια. Συγκεκριμένα αναφέρουν ότι όταν πληροφορήθηκε ότι, ο στρατός του Αλεξάνδρου βρισκόταν ήδη στην ανατολική όχθη του Τίγρη, ξαφνιάστηκε και «εταράχθη λίαν». Μετά από λίγο χρόνο, όταν πληροφορήθηκε το θάνατο της αιχμάλωτης βασίλισσας συζύγου του Στατείρας, αλλά και τη γενναιοφροσύνη άψογη συμπεριφορά του Αλεξάνδρου προς τη νεκρή και όλη την αιχμάλωτη βασιλική οικογένειά του, «ικέτευσε» τους θεούς να νικήσει για να ανταποδώσει στον εχθρό του τις χάρες που του οφείλει ή σε περίπτωση που η μοίρα είχε καθορίσει την ήττα του, ευχήθηκε: «ας μη καθίσει άλλος εις το θρόνο του Κύρου εκτός από τον Αλέξανδρο». Κάτω από αυτές τις ψυχολογικές συνθήκες ο «Μεγάλος Βασιλιάς» έστειλε για τρίτη φορά προτάσεις συνθηκολογήσεως, προσφέροντας στον Αλέξανδρο το μισό της Αυτοκρατορίας του και το χέρι της κόρης του. Προσθέτουν όμως οι ίδιοι ιστορικοί, ότι την ίδια στιγμή, την οποία έπαιρνε την επιστολή του Δαρείου ο Αλέξανδρος, πληροφορήθηκε ότι ο αντίπαλός του προσπαθούσε να υλοποιήσει τα σχέδια της δολοφονίας του προσφέροντας άφθονο χρυσό.

Έτσι, τις τελευταίες μέρες του Σεπτεμβρίου ο στρατός του Δαρείου ήταν έτοιμος για πόλεμο στο χώρο που επιλέχθηκε κοντά στα Γαυγάμηλα για να αντιμετωπίσει το Μακεδονικό στρατό. Το σχέδιο ενεργείας που καταστρώθηκε, βασιζόταν στην καταθλιπτική αριθμητική υπεροχή, στην προετοιμασία του χώρου που επιλέχθηκε με αποψίλωση και στη συγκέντρωση ιππικού, δρεπανηφόρων οχημάτων και ελεφάντων, μπορεί να συνοψισθεί όπως παρακάτω.

1. Κίνηση κάθετης προελάσεως προς τον εχθρό, αμέσως με τη διαταγή και κύκλωση του ελληνικού στρατού και από τις δύο πλευρές με υπερφαλάγγιση με πεζικό και άριστο ιππικό, της κύριας προσπάθειας εφαρμοζόμενης κατά του δεξιού του αντιπάλου, όπου συνήθως βρισκόταν ο Αλέξανδρος.

2. Ταυτόχρονη κατάτμηση της εχθρικής παρατάξεως και ιδίως της ακατανίκητης Μακεδονικής φάλαγγας με επέλαση κατά μέτωπο των δρεπανηφόρων αρμάτων, με τον όγκο τους να τοποθετείται κατά του δεξιού του αντιπάλου, όπου κατά κανόνα βρισκόταν ο Αλέξανδρος.

3. Ύπαρξη ισχυρότατης εφεδρείας, για την ασφάλεια των μετόπισθεν, κάλυψη των νώτων και για την αντιμετώπιση κάθε απρόβλεπτης καταστάσεως.


Σχέδια Ελλήνων

Το αρχικό σχέδιο ενεργείας του Αλεξάνδρου πρέπει να ήταν η αιφνιδιαστική επίθεση κατά των Περσών, μετά από καλυμμένη νυκτερινή πορεία. Αυτό είναι μία λογική εξήγηση της πορείας του στρατού του τη νύκτα της 29/30 Σεπτεμβρίου για την οποία καμία άλλη δικαιολογία δε δίνεται στα ιστορικά αρχαία κείμενα. Βρίσκοντας όμως ο Αλέξανδρος το πρωί της επόμενης μέρας τον Περσικό Στρατό στις θέσεις μάχης και όχι στις σκηνές του στρατοπέδου, αντιλήφθηκε ότι το στοιχείο του αιφνιδιασμού στο οποίο κυρίως υπολόγιζε, είχε χαθεί και ακριβώς για το λόγο αυτό στην πρωινή σύσκεψη της επόμενης μέρας αποδέχθηκε τη σωστή εισήγηση του Παρμενίωνα για την ανάγκη λεπτομερούς αναγνωρίσεως του χώρου και στη συνέχεια εκπόνηση του σχεδίου επιθέσεως. Η αναγνώριση έγινε στις 30 Σεπτεμβρίου, με ισχυρά αποσπάσματα εταίρων και ψιλών στα οποία επικεφαλής τέθηκε ο ίδιος ο Αλέξανδρος μαζί με τους απαραίτητους αρχηγούς και στελέχη του, ενώ το υπόλοιπο στράτευμα, περιχαρακωμένο, αναπαύθηκε.

Η επίσκεψη του Παρμενίωνα αργά τη νύκτα της 30ής Σεπτεμβρίου στη σκηνή του Αλεξάνδρου φαίνεται ότι σκοπό είχε να προτείνει νυκτερινή επίθεση, ώστε με τη σύγχυση που θα προκαλούσε να εξουδετερώσει κατά ένα μέρος την καταθλιπτική αριθμητική υπεροχή του Δαρείου. Μνημειώδης παρέμεινε από τότε η γεμάτη αυτοπεποίθηση απάντηση του Αλεξάνδρου, « Αισχρόν είναι κλέψαι την νίκην », την οποία οι ιστορικοί επεξηγούν ως επιθυμία του άξιου Στρατηγού να νικήσει φανερά και αναμφισβήτητα τον αντίπαλό του σε μάχη εκ παρατάξεως, ώστε να μην έχει μετά το δικαίωμα ο Δαρείος να αμφισβητήσει την ικανότητα του στρατού του Αλεξάνδρου και τον ίδιον. Όμως η άρνηση του Αλεξάνδρου να υιοθετήσει τη νυκτερινή επίθεση, δεν πρέπει να αποδοθεί μόνο στη δικαιολογημένη του αυτή επιθυμία. Θα πρέπει να αποδοθεί, κυρίως, στην επίγνωση των δυσκολιών και των κινδύνων των νυκτερινών επιθέσεων εναντίον εχθρού που κατέχει έδαφος άγνωστο και όχι επαρκώς αναγνωρισμένο.





Το σχέδιο ενεργείας του Αλεξάνδρου, τελικά, μπορεί να συνοψισθεί όπως παρακάτω:

1. Κίνηση λοξής προελάσεως για κατάλληλη λήψη επαφής με τον εχθρό και εξουδετέρωση της δράσεως των δρεπανηφόρων αρμάτων και ελεφάντων του, κάτω από την προστασία της κύριας επιθετικής διατάξεως με ελαφρά τμήματα και ψιλούς.

2. Κύρια επιθετική κρούση κατά της Περσικής παρατάξεως με βαρέα, κατόπιν προσωπικής επιλογής, τμήματα, συγκροτούμενα σε δύο, σε ευθεία γραμμή αρχικά, παραταγμένες πτέρυγες, δηλαδή:

Της Δεξιάς, υπό τον Αλέξανδρο, με αποστολή:

Α. Δημιουργία προϋποθέσεων εφαρμογής της αρχής «Το φίλιον ισχυρόν κατά του εχθρικού ασθενούς εν τόπω και χρόνω» με τη λοξή, κατά τη διαγώνια κατεύθυνση του τετραπλεύρου που σχηματίζεται από την παράταξη των δύο στρατών και ασφαλής μετακίνηση της ισχυρής δυνάμεως κρούσεως και μέχρι αποστάσεως εφόδου από το αριστερό άκρο των Περσών

Β. Επιθετική έφοδο με το «φίλιο ισχυρό» κατά του αριστερού ζωτικού κέντρου, όπου ήταν ο Δαρείος, για τη διάλυσή του.

Γ. Εξάλειψη, στη συνέχεια, κάθε άλλης επιθετικής αιχμής του εχθρού και της εφεδρείας του.

Της Αριστερής, υπό τον Παρμενίωνα, με αποστολή την:

Α. Απορρόφηση του επιθετικού δυναμικού του δεξιού της Περσικής Στρατιάς.

Β. Κάλυψη του αριστερού της δεξιάς επιθετικής πτέρυγας των Μακεδόνων από παντού.

Κάλυψη των πλευρών και των νώτων των δύο κύριων επιθετικών πτερύγων με ελαφρά και ευέλικτα τμήματα που τοποθετούνται στα δύο άκρα και προς τα πίσω και που να μπορούν να μάχονται είτε παρακολουθώντας την κίνηση της κύριας επιθετικής διατάξεως, είτε με επικαμπή και με βασική επιδίωξη την απορρόφηση της επιθετικής αιχμής κυρίως της αριστερής εχθρικής πτέρυγας, μακριά αν γίνεται από το «ισχυρό» της δεξιάς Μακεδονικής επιθετικής πτέρυγας.

Ασφάλεια του στρατοπέδου με Θράκες και Έλληνες συμμάχους.


Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας



Διεξαγωγη της Μαχης


Α' Φάση

Οι δύο στρατοί, σε κάπως προχωρημένη ώρα της 1ης Οκτωβρίου του 331 π.Χ. με τις παρατάξεις τους παράλληλες, αλλά άνισες σε έκταση, απείχαν 4 με 5 χιλιόμετρα. Ενώ η περσική παράταξη, ασάλευτη σαν τοίχος, περίμενε παθητικά την επίθεση των Ελλήνων, ο Αλέξανδρος όρθωσε το δόρυ του προς τον ουρανό και αφού προσευχήθηκε, έδωσε το σύνθημα της εξορμήσεως. Οι φοινικίδες όλων των μονάδων χαμήλωσαν και άρχισε η εκκίνηση.





Ο Αλέξανδρος δεν οδήγησε το μέτωπο της δεξιάς πτέρυγας του της κύριας προσπάθειας κατευθείαν μπροστά κάθετα προς τον εχθρό, αλλά λοξά προς τα δεξιά, με προφανή σκοπό να φέρει το ισχυρό δεξιό του έξω από το πεδίο της μάχης και πέρα από το κέντρο της αριστερής παρατάξεως των Περσών, για να προσβάλει με την «πυγμή» του τον αντίπαλο. Οι μονάδες είχαν διαρκώς τους ζυγούς τους παράλληλους προς το εχθρικό μέτωπο, για να είναι σε θέση με μισή στροφή προς τα αριστερά να αντιμετωπίσουν κάθε εχθρική μετωπική αντίδραση. Η παράταξη βάδιζε λοξά δεξιά με απόλυτη σιωπή για να ακούγονται ευκρινώς τα παραγγέλματα και με σιδερένια πειθαρχία για να μη μεταβληθούν οι αποστάσεις μεταξύ των τμημάτων.

Ο Παρμενίων, αντίθετα, οδήγησε το μέτωπο της κύριας αριστερής πτέρυγάς του ευθεία μπροστά, κάθετα προς τον εχθρό, για να καλύπτει το αριστερό της πτέρυγας του Αλεξάνδρου.

Ολόκληρη αυτή η μάζα των 45.000 ανδρών μετακινούνταν όπως ένας άνθρωπος, χωρίς να μεταβληθούν οι αποστάσεις μεταξύ των τμημάτων με εξαιρετική πειθαρχία. Σε σύγχρονους στρατούς, μια παρόμοια κίνηση, έστω και σαν άσκηση πυκνής τάξεως και παρελάσεως, θα ήταν σχεδόν αδύνατη.

Ο Δαρείος, ο οποίος στο μεταξύ είχε αρχίσει κι αυτός να κινείται προς τα εμπρός με ολόκληρη τη δύσκαμπτη και μονολιθική παράταξή του, αντιλήφθηκε τη λοξή κίνηση του Αλεξάνδρου και διέταξε το ιππικό προστασίας της αριστερής παρατάξεώς του, των Σκυθών και Βακτρίων, να προσβάλει από τα πλευρά το δεξιό των Μακεδόνων. Συγχρόνως, διέταξε το ιππικό προστασίας της δεξιάς παρατάξεώς του, των Αρμενίων και Καππαδόκων, να προσβάλει την πτέρυγα του Παρμενίωνα.

Ο Αλέξανδρος, για να μη διαταράξει τη μάζα κρούσεως του μέχρι να φθάσει σε απόσταση εφόδου για εξαπόλυση της επελάσεώς του, διέταξε την εμπλοκή της δεξιάς πλαγιοφυλακής του. Ο Μενίδας με τους μισθοφόρους ιππείς του κινείται με ανοικτό καλπασμό, προσβάλλει τους βάρβαρους ιππείς και τους παρασύρει προς τα δεξιά μακριά από τον Αλέξανδρο. Αλλά οι Πέρσες ήταν περισσότεροι και ο αγώνας άνισος. Ο Αλέξανδρος τότε, για να ενισχύσει το Μενίδα, στέλνει από την ίδια δεξιά πλαγιοφυλακή του τον Αρίστωνα με τους Παίονες ιππείς και τους Έλληνες πελταστές του Κλέανδρου, οι οποίοι και πετυχαίνουν την απόκρουση. Κατόπιν, το εχθρικό ιππικό υποχωρεί.

Ο Δαρείος τότε κινεί ολόκληρο το ιππικό της αριστερής πλευράς του, δηλαδή τους υπόλοιπους Βακτρίους, τους Δάες και τους Αραχωτούς με αποτέλεσμα να αφήσει ακάλυπτη την αριστερή του πτέρυγα και να δημιουργήσει ο ίδιος το «χάσμα» το οποίο αναφέρει ο Αρριανός. Ταυτόχρονα, ολόκληρο το ιππικό και της δεξιάς πτέρυγας των Περσών είχε τώρα στραφεί επιτιθέμενο εναντίον του Παρμενίωνα.

Η πρώτη φάση της μάχης είχε τελειώσει και ο ελιγμός του Αλεξάνδρου προχωρούσε έτσι με επιτυχία, αφού το ιππικό της δεξιάς των Περσών είχε εμπλακεί με τον Παρμενίωνα και το ιππικό της αριστεράς των Περσών, ήταν εμπλεγμένο σε αγώνα με τη δεξιά πλαγιοφυλακή του Αλεξάνδρου, είχε αφήσει ακάλυπτο το κέντρο του αριστερού πλευρού των Περσών όπου η «πυγμή» του Μακεδόνα πλησίαζε στο στόχο της.


Β' Φάση

Το ιππικό του Δαρείου, στο δεξιό του Αλεξάνδρου, αφού συγκράτησε και ανασύνταξε τους Σκύθες και τους Βακτρίους που υποχωρούσαν, προσέβαλε ολόκληρη τη δεξιά πλαγιοφυλακή του Αλεξάνδρου (Μενίδα-Αρίστωνα-Κλέανδρο). Ο αγώνας έγινε και πάλι άνισος. Οι απώλειες ήταν πολλές. Παρ΄ όλα αυτά ο αντικειμενικός σκοπός του Αλεξάνδρου πετύχαινε. Οι Πέρσες εξακολουθούσαν να μάχονται μακριά από την κύρια παράταξη των Μακεδόνων, η οποία ανενόχλητη προχωρούσε δεξιά προς τα εμπρός και με κλιμακωτή διάταξη. Πίσω και αριστερά από κάθε μονάδα δηλαδή, υπήρχε άλλη μονάδα και όλες μαζί φρόντιζαν να μην αφήνουν κενά μεταξύ τους, ενώ ο Παρμενίων με δυσκολία κάλυπτε το αριστερό όλης της παρατάξεως.

Όταν ο Δαρείος αντιλήφθηκε ότι η Ελληνική παράταξη, όπως βάδιζε θα βρισκόταν σύντομα έξω από το μέτωπο των δρεπανηφόρων αρμάτων του, τα διέταξε να επιτεθούν για να διασπάσουν τις γραμμές της. Αλλά και το όπλο αυτό, το οποίο για πρώτη φορά αντιμετώπιζαν οι Μακεδόνες, εξουδετερώθηκε εύκολα και χωρίς να προκαλέσει στους Έλληνες μεγάλες απώλειες. Τα δρεπανηφόρα άρματα τα οποία επιτέθηκαν στο προωθημένο δεξιό του Αλεξάνδρου αχρηστεύθηκαν, γιατί οι ακοντιστές του Βαλάκρου, οι Αγριάνες και οι Κρήτες τοξότες, επειδή ήταν ευέλικτοι, σκότωσαν με τα ακόντια και τα βέλη τους τους αναβάτες και τους ίππους. Επίσης και τα άλλα άρματα που επιτέθηκαν στις τάξεις των πεζεταίρων, δεν είχαν καλύτερη τύχη. Οι πεζεταίροι από μακριά άρχισαν να προκαλούν δαιμονισμένο θόρυβο, κτυπώντας τις σάρισες πάνω στις ασπίδες τους, με αποτέλεσμα οι ίπποι να αφηνιάσουν και να διαλυθούν οι περισσότεροι. Μερικοί μόνο έφθασαν στις Ελληνικές γραμμές, αλλά και αυτοί πέρασαν από τα κενά τα οποία οι πεζεταίροι είχαν δημιουργήσει στις τάξεις τους, μετά από οδηγίες του Αλεξάνδρου. Τα λίγα άρματα, τα οποία τελικά έφθασαν πίσω από τη γραμμή παρατάξεως, τα συνέλαβαν οι ιπποκόμοι, οι δορυφόροι και «οι βασιλικοί παίδες» και τα ακινητοποίησαν.

Στο μεταξύ ο Παρμενίων, παρά την ανδρεία των Θεσσαλών ιππέων του, διεξήγαγε κρίσιμο αγώνα. Είτε από σφάλμα είτε από ανεπάρκεια, η εντολή του Αλεξάνδρου να ακολουθεί και να καλύπτει το αριστερό της κύριας δεξιάς πτέρυγας δεν τηρήθηκε και οι δυνάμεις του προχώρησαν σε αγώνα σώματος με σώμα, επειδή δε μπόρεσαν να συντονισθούν με την προς τα εμπρός δεξιά κίνηση του Αλεξάνδρου. Έτσι, το ιππικό του Παρμενίωνα μαζί με την τάξη των πεζεταίρων του Κρατερού, έμειναν πίσω και άφησαν κενό μεταξύ αυτού και της τάξεως του Σιμμίου. Ο τελευταίος πάλι, βλέποντας το σκληρό αγώνα του αριστερού, έμεινε κι αυτός πίσω -κακώς βέβαια- από δική του πρωτοβουλία, για να βοηθήσει την πιεζόμενη πτέρυγα του Παρμενίωνα, με αποτέλεσμα, απέναντι από το κέντρο της Περσικής παρατάξεως να δημιουργηθούν δύο κενά, το ένα μεταξύ του Κρατερού και του Σιμμίου και το άλλο μεταξύ του Σιμμίου και του Πολυσπέρχοντα.





Το Περσικό και το Ινδικό ιππικό, επωφελήθηκε από τα δύο αυτά κενά, εισέδυσε στις Ελληνικές γραμμές και κατευθύνθηκε γρήγορα στο στρατόπεδο των Ελλήνων, όπου κατέπνιξε τη γενναία άμυνα της φρουράς των Θρακών, με τη βοήθεια και των αιχμαλώτων Περσών, οι οποίοι, αφού αφέθηκαν ελεύθεροι εξαιτίας της συμπλοκής, επιτέθηκαν εναντίον της φρουράς από τα νώτα. Σύμφωνα με το Διόδωρο, η αιχμάλωτη μητέρα του Δαρείου Σισύγαμβις, η οποία βέβαια θα ήθελε να νικήσει ο γιός της, δε δέχθηκε την απελευθέρωσή της. «Ούτε τω παραδόξω της τύχης πιστεύσασα ούτε την προς Αλέξανδρον ευχαριστίαν λυμαινομένη».

Η ενέργεια αυτή των Περσών έγινε αντιληπτή από τους διοικητές των τμημάτων της αριστερής πλαγιοφυλακής των Ελλήνων, το Σιτάλκη, τον Κοίρανο, τον Αγάθωνα και τον Ανδρόμαχο, οι οποίοι διέκοψαν την κίνηση που εκτελούσαν μετά από εντολή του Αλεξάνδρου και έσπευσαν προς το μέρος των εχθρών που ήδη λεηλατούσαν το στρατόπεδο. Η τιμωρία ήταν σκληρή. Πολλοί από τους επιδρομείς σκοτώθηκαν εκεί, ενώ οι υπόλοιποι επέστρεψαν τρέχοντας στο πεδίο της μάχης.

Έτσι, ο Αλέξανδρος, παρά την κρίσιμη και δραματική κατάσταση στην οποία βρέθηκε το αριστερό του, επέμεινε στη σύμφωνα με τον ελιγμό του προχώρηση, για να βρεθεί στη θέση που ήθελε, δηλαδή σε απόσταση εφόδου και σχεδόν έξω από το αριστερό της Περσικής διατάξεως, με κάλυψη της «πυγμής» από τα δεξιά. Δίνει διαταγή στο υπόλοιπο της δεξιάς πλαγιοφυλακής του στους σαρισοφόρους ιππείς του Αρέτη, στους Μακεδόνες τοξότες του Βρίσσωνα και στους Αγριάνες ακοντιστές του Αττάλου, να ενισχύσουν τη δεξιά πλαγιοφυλακή του Μενίδα, του Αρίστωνα και του Κλεάνδρου που μαχόταν σθεναρά και πιεζόταν ισχυρά και έτσι με τον τρόπο αυτό επιτεύχθηκε η απαραίτητη ανακούφιση.

Συγχρόνως, συγκροτεί ο ίδιος την ομάδα κρούσεως, «την πυγμήν του», για την έφοδο. Σχηματίζει σε σχήμα ρόμβου τις ίλες των εταίρων, ανακαλεί και εντάσσει στο ρόμβο της «πυγμής» τους ακοντιστές του Βαλάκρου, τους Αγριάνες και τους Κρήτες τοξότες, οι οποίοι προχωρούσαν μπροστά του. Διατάζει τις χιλιαρχίες των υπασπιστών, οι οποίοι βρίσκονταν αριστερά του, να καλύπτουν το πλευρό, τρέχοντας όσο περισσότερο μπορούσαν και τις άλλες τάξεις των πεζεταίρων που ήταν αριστερότερα να ακολουθούν γρήγορα η μια δίπλα στην άλλη. Όλες οι κινήσεις εκτελούνται με ακρίβεια και απόλυτη σιωπή. Στην κορυφή του ρόμβου, επικεφαλής των εταίρων, παίρνει θέση ο Αλέξανδρος. Η πυγμή είχε φθάσει σε απόσταση 300 μόνο μέτρων και μετά από λίγο θα εισερχόταν στο βεληνεκές των εχθρικών βελών. Η μεγάλη στιγμή της μάχης έφθασε. Μια φοβερή επέλαση, με ανοικτό καλπασμό, προς το αριστερό άκρο της εχθρικής παρατάξεως, στο «χάσμα», άρχισε. Η μέχρι τότε σιωπηλή «σφύρα» ξέσπασε σε φοβερές κραυγές αλαλαγμού, πρότεινε τις λόγχες και τις σάρισες της προς τα μπροστά και επιτέθηκε ακάθεκτη εναντίον του εχθρού. Τα χιλιάδες βέλη των Περσών που εξακοντίζονταν δε μπορούσαν να αναχαιτίσουν την ορμή των Μακεδόνων. Μετά από αγώνα λίγων ωρών, ολόκληρη η αριστερή πτέρυγα του εχθρού ανατράπηκε και οι άνδρες της πανικόβλητοι εγκατέλειψαν τη μάχη.

Μόλις ο Δαρείος είδε τις δυνάμεις που ήταν κοντά του να καταρρέουν, κυριεύθηκε, όπως και στη μάχη της Ισσού, από πανικό και ενώ η μάχη δεν είχε ακόμη κριθεί οριστικά, αφού η κατάσταση στο υπόλοιπο μέτωπο ήταν μάλλον ευνοϊκή για τους Πέρσες, εγκατέλειψε τον αγώνα και έντρομος έσπευσε να τραπεί σε φυγή. Όπως ήταν φυσικό, μαζί του αποχώρησε από το πεδίο της μάχης και ολόκληρη η δύναμη του κέντρου, η οποία παρέσυρε και την εφεδρική στρατιά της Βαβυλώνας. Η δεύτερη φάση της μάχης είχε τελειώσει και με αυτήν η μάχη των Γαυγαμήλων είχε κριθεί.


Γ' Φάση

Όταν ο Αλέξανδρος βεβαιώθηκε ότι η συντριβή του αριστερού και του κέντρου των Περσών ήταν ολοκληρωτική, εμπιστεύθηκε την καταδίωξη σε ελαφρά τμήματα και στράφηκε προς το μέρος, όπου μαχόταν ο Παρμενίων. Εκεί είδε ή έστω έμαθε -αν αληθεύει η εκδοχή για αποστολή αγγελιαφόρου- ότι τα εκεί τμήματα διέτρεχαν σοβαρό κίνδυνο. Συγκρότησε ένα μικτό απόσπασμα, από τις μονάδες που βρέθηκαν κοντά, του ιππικού και των εταίρων, των ιππέων του ηρωικού Μενίδα και ορισμένων τάξεων πεζεταίρων (Κοίνου κ.ά.) και επιτέθηκε σαν θύελλα για να βοηθήσει τον Παρμενίωνα.

Καθώς μετέβαινε συνάντησε τους Πέρσες και τους Ινδούς ιππείς οι οποίοι έφευγαν καταδιωκόμενοι από το Ελληνικό στρατόπεδο, και τους επιτέθηκε ανακόπτοντας την επιστροφή τους. Έγινε φοβερή ιππομαχία στην οποία και οι δύο πλευρές είχαν σοβαρές απώλειες. Εξήντα εταίροι νεκροί και τραυματίες, ο Ηφαιστίων ο Κοίνος και ο Μενίδας. Τελικά, η σύγκρουση ήταν υπέρ του Αλεξάνδρου. Ελάχιστοι από τους ιππείς του εχθρού κατόρθωσαν να περάσουν από τις μακεδονικές γραμμές και να χαθούν, καλπάζοντας στον ορίζοντα. Ύστερα από το απρόοπτο αυτό περιστατικό, ο Αλέξανδρος πλησίασε προς το μέρος που αγωνιζόταν ο Παρμενίων, για να ρίξει το βάρος του στην υποστήριξή του. Είχαν όμως προλάβει οι Θεσσαλοί, οι οποίοι, μετά την επιστροφή της πλαγιοφυλακής από το στρατόπεδο, ενέργησαν αντεπίθεση και είχαν ανατρέψει τον εχθρό. Η υποχώρηση δεν άργησε να μετατραπεί σε άτακτη φυγή, όταν έγινε αντιληπτή από όλους η εξαφάνιση του Δαρείου.





Ενώ ο Παρμενίων κυρίευε στη συνέχεια το εχθρικό στρατόπεδο κοντά στον ποταμό Βουμώδη και είχε αρχίσει να ασχολείται με την περισυλλογή των ελεφάντων και των λαφύρων, την περίθαλψη των τραυματιών και με άλλες σοβαρές υπηρεσίες οι οποίες ακολουθούν τη μάχη, ο Αλέξανδρος ξεκίνησε πάλι να καταδιώκει το Δαρείο για να τον συλλάβει ζωντανό ή νεκρό. Με ανοικτό καλπασμό διέσχισε το συρφετό των βαρβάρων που υποχωρούσαν και έφθασε στον ποταμό Λύκο, 20 χιλιόμετρα μακριά από το πεδίο της μάχης, όπου βρήκε τη γέφυρα καταστρεμμένη και το Δαρείο από την άλλη της πλευρά. Είχαν περάσει τουλάχιστον 10 ώρες από την έναρξη της μάχης και είχε νυκτώσει. Ο Αλέξανδρος, μετά από μικρή αψιμαχία με εχθρικό απόσπασμα στην οποία κινδύνευσε, επειδή περικυκλώθηκε, αναγκάσθηκε, μετά τη διάλυση της εχθρικής αυτής οπισθοφυλακής, να διακόψει την καταδίωξη για να αναπαυθούν οι άνδρες του. Γύρω στα μεσάνυκτα, χωρίς να έχει δειπνήσει, άρχισε και πάλι την καταδίωξη προς τα Άρβηλα, τα οποία απείχαν περίπου 100 χιλιόμετρα από το πεδίο της μάχης. Αλλά ούτε και προς αυτή, την κατεύθυνση συνάντησε το Δαρείο, ο οποίος στην προσπάθειά του να σωθεί στα Εκβάτανα με μερικά λείψανα του στρατού του και των «Συγγενών του Βασιλέως», εγκατέλειψε πολύτιμες αποσκευές, το άρμα του, την ασπίδα του, το τόξο του, το βασιλικό θησαυρό από 4.000 τάλαντα και άλλα λάφυρα πολύτιμα στα χέρια του Μακεδόνα στρατηλάτη.

Έτσι, τελείωσε η περίφημη μάχη των Γαυγαμήλων για να επαληθευθεί και η προφητεία του μάντη Αρίστανδου, ότι ο Αλέξανδρος, μέσα στο σεληνιακό μήνα θα πετύχει περιφανή νίκη.


Αποτελέσματα

Στη μεγάλη και κοσμοϊστορική αυτή μάχη δεν είναι δυνατόν να περιορισθεί κανείς στην απαρίθμηση των απωλειών και από τις δύο πλευρές. Ο κάθε μελετητής είναι υποχρεωμένος να εξάρει τη μεγάλη νίκη, γιατί το ίδιο το αποτέλεσμα της μάχης ήταν ένα μεγάλο κατόρθωμα. Ο στρατιωτικός όμως μελετητής επιβάλλεται να εμβαθύνει στη σύλληψη και επίμονη επιδίωξη εφαρμογής του ελιγμού και στους βασικούς παράγοντες, οι οποίοι οδήγησαν στη νίκη, για να εξάγει το βασικό και χρήσιμο συμπέρασμά του.

Για τις απώλειες των Ελλήνων ο Αρριανός γράφει ότι οι νεκροί ήταν 100, ο Διόδωρος τους ανεβάζει σε 500 και ο Κούρτιος τους μετριάζει σε 300.

Για τις απώλειες των Περσών, ο Αρριανός γράφει ότι οι νεκροί «ελέγοντο» περίπου 300.000 και οι αιχμάλωτοι πολύ περισσότεροι. Τους νεκρούς ο Διόδωρος τους μετριάζει σε 90.000 και ο Κούρτιος τους μειώνει σε 40.000, ενώ για τους αιχμαλώτους οι δύο τελευταίοι ιστορικοί δεν αναφέρουν τίποτα.

Σε κάθε περίπτωση, οποιοσδήποτε κι αν ήταν ο ακριβής αριθμός των απωλειών, παραμένει γεγονός ότι οι απώλειες των Περσών ήταν βαρύτατες. Και είναι δικαιολογημένο το γεγονός των πολλών απωλειών των Περσών από το ότι αυτές προξενήθηκαν, όπως συνήθως, στη φάση της καταδιώξεως, οπότε οι φυγάδες Πέρσες ούτε μέτρα ασφαλείας είχαν, ούτε έφεραν ασπίδες.





Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα

Στα κείμενα των αρχαίων ιστορικών διάφοροι είναι οι λόγοι που αναφέρονται από αυτούς και στους οποίους οφείλεται η περιφανής νίκη του Αλεξάνδρου. Βασικότεροι όμως παράγοντες, οι οποίοι, σύμφωνα με το στρατιωτικό μελετητή πρέπει να συντέλεσαν στη νίκη των Ελλήνων και στη συντριπτική ήττα των Περσών, αναμφισβήτητα θεωρούνται οι εξής:

1. Η ποιοτική υπεροχή του στρατού του Αλεξάνδρου σε όλα τα επίπεδα η οποία επέτρεψε την εφαρμογή πρωτότυπου ελιγμού.

2. Το εξαιρετικό γενικά σχέδιο ενεργείας και από αυτό κυρίως ο ελιγμός του Αλεξάνδρου, με το οποίο θαυματούργησε η «δραξ επί της πλημμύρας».

3. Η με το ίδιο σχέδιο ενεργείας επίσης πολύ πετυχημένη διάταξη των μονάδων του στρατού του Αλεξάνδρου με τρόπο ώστε να υπάρχουν πάντα και στη μάχη κατάλληλες και επαρκείς δυνάμεις, εκεί όπου χρειαζόντουσαν.

4. Η αριστοτεχνική διεύθυνση της μάχης, η ψυχραιμία και η εμμονή του Αλεξάνδρου στη δημιουργία προϋποθέσεων για την εφαρμογή της αρχής «η πυγμή κατά του κρισίμου χάσματος».

5. Η απώλεια της ψυχραιμίας του Δαρείου παρά το γεγονός ότι η κατάσταση στο δεξιό του εξελισσόταν, μάλλον, ευνοϊκά για τους Πέρσες και η φυγή του, η οποία όταν έγινε γνωστή έριξε αμέσως το ηθικό ολόκληρου του στρατού του.

6. Η μη εκμετάλλευση από τους Πέρσες της ευνοϊκής ευκαιρίας, όταν, δημιουργήθηκε το «χάσμα» ανάμεσα στις δύο κύριες επιθετικές παρατάξεις του Ελληνικού στρατού.


Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας







Η ΜΑΧΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΟΔΩΡΟ ΤΟ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ





[17,53] Δαρεῖος δὲ πυθόμενος αὐτοῦ τὴν παρουσίαν συνηθροίκει μὲν τὰς πανταχόθεν δυνάμεις καὶ πάντα τὰ πρὸς τὴν παράταξιν χρήσιμα κατεσκεύαστο. Τὰ μὲν γὰρ ξίφη καὶ τὰ ξυστὰ πολὺ μείζω τῶν προγεγενημένων ἐποίησε διὰ τὸ δοκεῖν διὰ τούτων πολλὰ τὸν ᾿Αλέξανδρον ἐν τῇ περὶ Κιλικίαν μάχῃ πεπλεονεκτηκέναι· κατεσκεύασε δὲ καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα διακόσια πρὸς κατάπληξιν καὶ φόβον τῶν πολεμίων εὐθέτως ἐπινενοημένα. (2) Τούτων γὰρ ἑκάστου παρ' ἑκάτερον τῶν σειροφόρων ἵππων ἐξέκειτο προσηλωμένα τῷ ζυγῷ ξύστρα παραμήκη τρισπίθαμα, τὴν ἐπιστροφὴν τῆς ἀκμῆς ἔχοντα πρὸς τὴν κατὰ πρόσωπον ἐπιφάνειαν, πρὸς δὲ ταῖς κατακλείσεσι τῶν ἀξόνων ἐπ' εὐθείας ἄλλα δύο, τὴν μὲν τομὴν ὁμοίαν ἔχοντα πρὸς τὴν κατὰ πρόσωπον ἐπιφάνειαν τοῖς προτέροις, τὸ δὲ μῆκος μείζω καὶ πλατύτερα· συνήρμοστο δὲ ταῖς τούτων ἀρχαῖς δρέπανα. (3) Πᾶσαν δὲ τὴν δύναμιν ἔν τε ὅπλοις ἐπισήμοις καὶ ἡγεμόνων ἀρεταῖς κοσμήσας ἀνέζευξεν ἐκ τῆς Βαβυλῶνος ἔχων πεζοὺς μὲν περὶ ὀγδοήκοντα μυριάδας, ἱππεῖς δὲ οὐκ ἐλάττους τῶν εἴκοσι μυριάδων. Κατὰ δὲ τὴν ὁδοιπορίαν δεξιὸν μὲν ἔχων τὸν Τίγριν, ἀριστερὸν δὲ τὸν Εὐφράτην προῄει διὰ χώρας εὐδαίμονος καὶ δυναμένης τοῖς κτήνεσι δαψιλῆ χορτάσματα παρασχέσθαι, τῷ δὲ πλήθει τῶν στρατιωτῶν ἱκανὰς τροφὰς χορηγῆσαι. (4) Ἔσπευδε γὰρ περὶ τὴν Νίνον ποιήσασθαι τὴν παράταξιν, εὐθετωτάτων ὄντων τῶν περὶ αὐτὴν πεδίων καὶ πολλὴν εὐρυχωρίαν παρεχομένων τῷ μεγέθει τῶν ἠθροισμένων ὑπ' αὐτοῦ δυνάμεων. Καταστρατοπεδεύσας δὲ περὶ κώμην τὴν ὀνομαζομένην ῎Αρβηλα τὰς δυνάμεις ἐνταῦθα καθ' ἡμέραν ἐξέταττε καὶ τῇ συνεχεῖ διατάξει καὶ μελέτῃ κατεσκεύασεν εὐπειθεῖς· σφόδρα γὰρ ἠγωνία μήποτε πολλῶν καὶ ἀσυμφώνων ἐθνῶν ἠθροισμένων ταῖς διαλέκτοις ταραχή τις γένηται κατὰ τὴν παράταξιν.

[17,54] Περὶ δὲ διαλύσεως καὶ πρότερον μὲν ἐξέπεμψε πρεσβευτὰς πρὸς ᾿Αλέξανδρον, ἐκχωρῶν αὐτῷ τῆς ἐντὸς ῞Αλυος ποταμοῦ χώρας, καὶ προσεπηγγέλλετο δώσειν ἀργυρίου τάλαντα δισμύρια. (2) Ὡς δ' οὐ προσεῖχεν αὐτῷ, πάλιν ἐξέπεμψεν ἄλλους πρέσβεις, ἐπαινῶν μὲν αὐτὸν ἐπὶ τῷ καλῶς κεχρῆσθαι τῇ τε μητρὶ καὶ τοῖς ἄλλοις αἰχμαλώτοις, ἀξιῶν δὲ φίλον γενέσθαι καὶ λαβεῖν τὴν ἐντὸς Εὐφράτου χώραν καὶ τάλαντ' ἀργυρίου τρισμύρια καὶ τὴν ἑτέραν τῶν ἑαυτοῦ θυγατέρων γυναῖκα, καθόλου δὲ γενόμενον γαμβρὸν καὶ τάξιν υἱοῦ λαβόντα καθάπερ κοινωνὸν γενέσθαι τῆς ὅλης βασιλείας. (3) Ὁ δ' ᾿Αλέξανδρος εἰς τὸ συνέδριον παραλαβὼν πάντας τοὺς φίλους καὶ περὶ τῶν προτιθεμένων αἱρέσεων ἀνακοινωσάμενος ἠξίου τὴν ἰδίαν γνώμην ἕκαστον μετὰ παρρησίας ἀποφήνασθαι. (4) Τῶν μὲν οὖν ἄλλων οὐδεὶς ἐτόλμα συμβουλεῦσαι διὰ τὸ μέγεθος τῆς ὑποκειμένης ζητήσεως, Παρμενίων δὲ πρῶτος εἶπεν, ἐγὼ μὲν ὢν ᾿Αλέξανδρος ἔλαβον ἂν τὰ διδόμενα καὶ τὴν σύνθεσιν ἐποιησάμην. (5) Ὁ δ' ᾿Αλέξανδρος ὑπολαβὼν εἶπεν, κἀγὼ εἰ Παρμενίων ἦν ἔλαβον ἄν. Καθόλου δὲ καὶ ἄλλοις μεγαλοψύχοις λόγοις χρησάμενος καὶ τοὺς μὲν λόγους τῶν Περσῶν ἀποδοκιμάσας, προτιμήσας δὲ τὴν εὐδοξίαν τῶν προτεινομένων δωρεῶν τοῖς μὲν πρέσβεσιν ἀπόκρισιν ἔδωκεν ὡς οὔθ' ὁ κόσμος δυεῖν ἡλίων ὄντων τηρῆσαι δύναιτ' ἂν τὴν ἰδίαν διακόσμησίν τε καὶ τάξιν οὔθ' ἡ οἰκουμένη δύο βασιλέων ἐχόντων τὴν ἡγεμονίαν ἀταράχως καὶ ἀστασιάστως διαμένειν ἂν δύναιτο. (6) Διόπερ ἀπαγγέλλειν αὐτοὺς ἐκέλευσε τῷ Δαρείῳ, εἰ μὲν τῶν πρωτείων ὀρέγεται, διαμάχεσθαι πρὸς αὐτὸν περὶ τῆς τῶν ὅλων μοναρχίας· εἰ δὲ δόξης καταφρονῶν προκρίνει τὴν λυσιτέλειαν καὶ τὴν ἐκ τῆς ῥᾳστώνης τρυφήν, αὐτὸς μὲν ᾿Αλεξάνδρῳ ποιείτω τὰ προσταττόμενα, ἄλλων δὲ ἄρχων βασιλευέτω, συγχωρουμένης αὐτῷ τῆς ἐξουσίας ὑπὸ τῆς ᾿Αλεξάνδρου χρηστότητος. (7) Τὸ δὲ συνέδριον διαλύσας καὶ τὴν δύναμιν ἀναλαβὼν προῆγεν ἐπὶ τὴν τῶν πολεμίων στρατοπεδείαν. {VIII} Ἅμα δὲ τούτοις πραττομένοις τῆς τοῦ Δαρείου γυναικὸς ἀποθανούσης ὁ ᾿Αλέξανδρος ἔθαψεν αὐτὴν μεγαλοπρεπῶς.


[17,55] Δαρεῖος δὲ τῶν ἀποκρίσεων ἀκούσας καὶ τὴν διὰ τῶν λόγων σύνθεσιν ἀπογνοὺς τὴν μὲν δύναμιν καθ' ἡμέραν συνέταττε καὶ πρὸς τὴν ἐν τοῖς κινδύνοις εὐηκοΐαν ἑτοίμην κατεσκεύαζε, τῶν δὲ φίλων Μαζαῖον μὲν μετὰ στρατιωτῶν ἐπιλέκτων ἐξαπέστειλε παραφυλάξοντα τὴν διάβασιν τοῦ ποταμοῦ καὶ τὸν πόρον προκαταληψόμενον, ἑτέρους δ' ἐξέπεμψε τὴν χώραν πυρπολήσοντας δι' ἧς ἀναγκαῖον ἦν διελθεῖν τοὺς πολεμίους· ἐνόμιζε γὰρ τῷ μὲν ῥεύματι τοῦ ποταμοῦ προβλήματι χρῆσθαι πρὸς τὴν ἔφοδον τῶν Μακεδόνων. (2) Τούτων δ' ὁ μὲν Μαζαῖος ὁρῶν ἀδιάβατον ὄντα τὸν ποταμὸν διά τε τὸ βάθος καὶ τὴν σφοδρότητα τοῦ ῥεύματος τῆς μὲν τούτου φυλακῆς ἠμέλησε, τοῖς δὲ τὴν χώραν πυρπολοῦσι συνεργήσας καὶ πολλὴν γῆν διαφθείρας ὑπέλαβεν ἄβατον ἔσεσθαι τοῖς πολεμίοις διὰ τὴν σπάνιν τῆς τροφῆς. (3) Ὁ δ' ᾿Αλέξανδρος παραγενόμενος πρὸς τὴν διάβασιν τοῦ Τίγρεως ποταμοῦ καὶ τὸν πόρον ὑπό τινων ἐγχωρίων μαθὼν διεβίβασε τὴν δύναμιν οὐ μόνον ἐπιπόνως, ἀλλὰ καὶ παντελῶς ἐπικινδύνως. (4) Τοῦ γὰρ πόρου τὸ μὲν βάθος ἦν ὑπὲρ τῶν μαστῶν, τοῦ δὲ ῥεύματος ἡ ὀξύτης πολλοὺς τῶν διαβαινόντων παρέσυρεν καὶ τὴν βάσιν τῶν σκελῶν παρῃρεῖτο, τό τε ῥεῦμα τοῖς ὅπλοις ἐμπῖπτον πολλούς τε παρέφερε καὶ τοῖς ἐσχάτοις κινδύνοις περιέβαλλεν. (5) Ό δ' ᾿Αλέξανδρος πρὸς τὴν σφοδρότητα τοῦ ῥεύματος ἀντιμηχανώμενος παρήγγειλε πᾶσι τὰς χεῖρας ἀλλήλοις συμπλέκειν καὶ τὴν ὅλην τῶν σωμάτων πυκνότητα ποιεῖν ζεύγματι παραπλησίαν. (6) Παραβόλου δὲ γενομένης τῆς διαβάσεως καὶ τῶν Μακεδόνων μόγις διασωθέντων τὴν μὲν ἡμέραν ταύτην προσανέλαβε τὴν δύναμιν, τῇ δ' ὑστεραίᾳ συντεταγμένην ἔχων τὴν στρατιὰν προῆγεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους καὶ σύνεγγυς γενόμενος τῶν Περσῶν κατεστρατοπέδευσεν.






[17,56] Ἀναλογιζόμενος δὲ τὸ πλῆθος τῆς τῶν Περσῶν δυνάμεως καὶ τὸ μέγεθος τῶν ἐπικειμένων κινδύνων, ἔτι δὲ τὴν περὶ τῶν ὅλων κρίσιν ἐν χερσὶν οὖσαν διηγρύπνησε τὴν νύκτα συνεχόμενος τῇ περὶ τοῦ μέλλοντος φροντίδι· ὑπὸ δὲ τὴν ἑωθινὴν φυλακὴν τραπεὶς εἰς ὕπνον οὕτως ἐκοιμήθη βαθέως ὥστε τῆς ἡμέρας ἐπιγενομένης μὴ δύνασθαι διεγερθῆναι. (2) Τὸ μὲν οὖν πρῶτον οἱ φίλοι τὸ συμβὰν ἡδέως ἑώρων, νομίζοντες τὸν βασιλέα πρὸς τὸν ὑποκείμενον κίνδυνον εὐτονώτερον ἔσεσθαι τετευχότα πολλῆς ἀνέσεως· ὡς δ' ὁ μὲν χρόνος προέβαινεν, ὁ δ' ὕπνος συνεῖχε τὸν βασιλέα, Παρμενίων πρεσβύτατος ὢν τῶν φίλων ἀφ' ἑαυτοῦ πρόσταγμα διέδωκε τοῖς πλήθεσιν ἑτοιμάζεσθαι τὰ πρὸς τὴν μάχην. (3) Οὐκ ἀνιεμένου δ' αὐτοῦ προσελθόντες οἱ φίλοι μόγις διήγειραν τὸν ᾿Αλέξανδρον. Θαυμαζόντων δ' ἐπὶ τῷ συμβεβηκότι πάντων καὶ τὴν αἰτίαν ἀκοῦσαι βουλομένων ἔφησεν ὁ ᾿Αλέξανδρος Δαρεῖον εἰς ἕνα τόπον ἠθροικότα τὰς δυνάμεις ἀπολελυκέναι πάσης ἀγωνίας αὐτόν· (4) μιᾷ γὰρ ἡμέρᾳ κριθέντα περὶ τῶν ὅλων παύσεσθαι τῶν πόνων καὶ πολυχρονίων κινδύνων. Οὐ μὴν ἀλλὰ παρακαλέσας τοὺς ἡγεμόνας τοῖς οἰκείοις λόγοις καὶ πρὸς τοὺς ἐπιφερομένους κινδύνους εὐθαρσεῖς καταστήσας προῆγε τὴν δύναμιν συντεταγμένην ἐπὶ τοὺς βαρβάρους, τῆς τῶν πεζῶν φάλαγγος τὰς τῶν ἱππέων εἴλας προτάξας.




[17,57] Ἐπὶ μὲν οὖν τὸ δεξιὸν κέρας ἔταξε τὴν βασιλικὴν εἴλην, ἧς εἶχε τὴν ἡγεμονίαν Κλεῖτος ὁ μέλας ὀνομαζόμενος, ἐχομένους δὲ ταύτης τοὺς ἄλλους φίλους, ὧν ἡγεῖτο Φιλώτας ὁ Παρμενίωνος, ἑξῆς δὲ τὰς ἄλλας ἱππαρχίας ἑπτὰ τεταγμένας ὑπὸ τὸν αὐτὸν ἡγεμόνα. (2) Ὅπισθεν δὲ τούτων ὑπετάγη τὸ τῶν ἀργυρασπίδων πεζῶν τάγμα, διαφέρον τῇ τε τῶν ὅπλων λαμπρότητι καὶ τῇ τῶν ἀνδρῶν ἀρετῇ· καὶ τούτων ἡγεῖτο Νικάνωρ ὁ Παρμενίωνος. Ἐχομένην δὲ τούτων ἔστησε τὴν ᾿Ελιμιῶτιν καλουμένην στρατηγίαν, ἧς Κοῖνος ἡγεῖτο, ἑξῆς δὲ τὴν τῶν ᾿Ορεστῶν καὶ Λυγκηστῶν τάξιν ἔστησε, Περδίκκου τὴν στρατηγίαν ἔχοντος. καὶ τὴν μὲν ἐχομένην στρατηγίαν Μελέαγρος εἶχε, τὴν δὲ συνεχῆ ταύτης Πολυπέρχων, τεταγμένων ὑπ' αὐτὸν τῶν ὀνομαζομένων Στυμφαίων. (3) Φίλιππος δ' ὁ Βαλάκρου τὴν συνεχῆ ταύτης στρατηγίαν ἐπλήρου καὶ τῆς μετὰ ταύτην Κρατερὸς ἡγεῖτο. τῶν δὲ προειρημένων ἱππέων τὴν συνεχῆ τάξιν ἀπεπλήρουν οἱ ἀπὸ Πελοποννήσου καὶ ᾿Αχαΐας συστρατεύσαντες ἱππεῖς καὶ Φθιῶται καὶ Μαλιεῖς, ἔτι δὲ Λοκροὶ καὶ Φωκεῖς, ὧν ἡγεῖτο ᾿Ερίγυιος ὁ Μιτυληναῖος. (4) Ἑξῆς δ' εἱστήκεισαν Θετταλοί, Φίλιππον μὲν ἔχοντες ἡγεμόνα, ἀνδρείᾳ δὲ καὶ τῇ τῶν εἰλῶν ἱππασίᾳ πολὺ προέχοντες τῶν ἄλλων. Ἐχομένους δὲ τούτων τοὺς ἐκ Κρήτης τοξότας ἔταξε καὶ τοὺς ἐκ τῆς ᾿Αχαΐας μισθοφόρους. (5) Ἐφ' ἑκατέρου δὲ τοῦ κέρατος ἐπικάμπιον ἐποίησε τὴν τάξιν, ὅπως μὴ δύνωνται κυκλοῦν οἱ πολέμιοι τῷ πλήθει τῶν στρατιωτῶν τὴν ὀλιγότητα τῶν Μακεδόνων. (6) Πρὸς δὲ τὰς τῶν δρεπανηφόρων ἁρμάτων ἐπιφορὰς μηχανώμενος ὁ βασιλεὺς παρήγγειλε τοῖς ἐν τῇ φάλαγγι πεζοῖς, ὅταν πλησιάζῃ τὰ τέθριππα, συνασπίσαι καὶ ταῖς σαρίσαις τὰς ἀσπίδας τύπτειν, ὅπως διὰ τὸν ψόφον πτυρόμενα τὴν εἰς τοὐπίσω ποιήσηται φοράν, τοῖς δὲ βιαζομένοις διδόναι διαστήματα, δι' ὧν ποιήσονται τὴν διέξοδον ἀκίνδυνον τοῖς Μακεδόσιν. Αὐτὸς δὲ τοῦ δεξιοῦ μέρους ἡγούμενος καὶ λοξὴν τὴν τάξιν ποιούμενος δι' ἑαυτοῦ τὴν ὅλην κρίσιν τοῦ κινδύνου ποιεῖσθαι διεγνώκει.







[17,58] Ὁ δὲ Δαρεῖος κατὰ τὰς τῶν ἐθνῶν περιοχὰς τὴν ἔκταξιν πεποιημένος κατά τε τὸν ᾿Αλέξανδρον τεταγμένος προῆγεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους. Ὡς δ' ἐπλησίαζον ἀλλήλαις αἱ δυνάμεις, οἱ μὲν σαλπικταὶ παρ' ἀμφοτέροις ἐσήμαινον τὸ πολεμικόν, οἱ δ' ἄνδρες μετὰ πολλῆς βοῆς ἀλλήλοις ἐπεφέροντο. (2) Καὶ πρῶτον τὰ δρεπανηφόρα τῶν ἁρμάτων ἀπὸ κράτους ἐλαυνόμενα πολλὴν ἔκπληξιν καὶ φόβον τοῖς Μακεδόσιν ἐπέστησεν· καὶ γὰρ Μαζαῖος ὁ τῶν ἱππέων ἡγούμενος πυκναῖς ταῖς εἴλαις σὺν τοῖς δρεπανηφόροις ἐπήλαυνε, καταπληκτικωτέραν ποιῶν τὴν ἐπιφορὰν τῶν δρεπανηφόρων. (3) Τῆς δὲ φάλαγγος συνασπιζούσης καὶ κατὰ τὰς τοῦ βασιλέως παραγγελίας ταῖς σαρίσαις πάντων τυπτόντων τὰς ἀσπίδας συνέβαινε ψόφον πολὺν γίνεσθαι. (4) Διόπερ τὰ πολλὰ τῶν ἁρμάτων πτυρομένων τῶν ἵππων ἐστρέφετο καὶ τὴν ῥύμην ἀκατάσχετον ποιοῦντα πρὸς τοὺς ἰδίους βιαίως ἀνέστρεφε. Τῶν δ' ἄλλων προσπεσόντων τῇ φάλαγγι καὶ τῶν Μακεδόνων ποιούντων ἀξιόλογα διαστήματα διὰ τούτων φερόμενα τὰ μὲν συνηκοντίσθη, τὰ δὲ διεξέπεσεν, ἔνια δὲ τῇ βίᾳ τῆς ῥύμης φερόμενα καὶ ταῖς τῶν σιδήρων ἀκμαῖς ἐνεργῶς χρησάμενα πολλὰς καὶ ποικίλας διαθέσεις θανάτων ἀπειργάζετο. (5) Τοιαύτη γὰρ ἦν ἡ ὀξύτης καὶ βία τῶν κεχαλκευμένων πρὸς ἀπώλειαν ὅπλων ὥστε πολλῶν μὲν βραχίονας σὺν αὐταῖς ταῖς ἀσπίσιν ἀποκόπτεσθαι, οὐκ ὀλίγων δὲ τραχήλους παρασύρεσθαι καὶ τὰς κεφαλὰς πίπτειν ἐπὶ τὴν γῆν βλεπόντων ἔτι τῶν ὀμμάτων καὶ τῆς τοῦ προσώπου διαθέσεως διαφυλαττομένης, ἐνίων δὲ τὰς πλευρὰς ἐπικαιρίοις τομαῖς ἀναρήττεσθαι καὶ θανάτους ὀξεῖς ἐπιφέρεσθαι.





[17,59] Ὡς δ' ἤγγισαν ἀλλήλαις αἱ δυνάμεις καὶ διὰ τῶν τόξων καὶ σφενδονῶν, ἔτι δὲ τῶν ἀκοντιζομένων σαυνίων τὰ ῥιπτούμενα βέλη παρανήλωτο, πρὸς τὴν ἐκ χειρὸς μάχην κατήντησαν. (2) Καὶ πρῶτον τῶν ἱππέων συστησαμένων ἀγῶνα καὶ τῶν Μακεδόνων τῷ δεξιῷ κέρατι διαγωνιζομένων ὁ μὲν Δαρεῖος τοῦ λαιοῦ κέρατος ἡγούμενος συναγωνιστὰς εἶχε τοὺς συγγενεῖς ἱππεῖς, ἐπιλέκτους ταῖς ἀρεταῖς καὶ ταῖς εὐνοίαις, χιλίους ἐν μιᾷ περιειλημμένους εἴλῃ. (3) Οὗτοι δὲ θεατὴν ἔχοντες τῆς ἰδίας ἀνδραγαθίας τὸν βασιλέα τὸ πλῆθος τῶν ἐπ' αὐτὸν φερομένων βελῶν προθύμως ἐξεδέχοντο. συνῆσαν δὲ τούτοις οἵ τε μηλοφόροι, διάφοροι ταῖς ἀνδραγαθίαις καὶ πολλοὶ κατὰ τὸ πλῆθος, πρὸς δὲ τούτοις Μάρδοι καὶ Κοσσαῖοι, ταῖς τε τῶν σωμάτων ὑπεροχαῖς καὶ ταῖς λαμπρότησι τῶν ψυχῶν θαυμαζόμενοι. (4) Συνηγωνίζοντο δὲ τούτοις οἵ τε περὶ τὰ βασίλεια διατρίβοντες καὶ τῶν ᾿Ινδῶν οἱ κράτιστοι κατ' ἀνδρείαν. Οὗτοι μὲν οὖν μετὰ πολλῆς βοῆς ἐπιρράξαντες τοῖς πολεμίοις ἐκθύμως ἠγωνίζοντο καὶ τῷ πλήθει κατεπόνουν τοὺς Μακεδόνας· (5) Μαζαῖος δὲ τὸ δεξιὸν ἔχων κέρας καὶ μετὰ τῶν ἀρίστων ἱππέων διαγωνιζόμενος εὐθὺς κατὰ τὴν πρώτην ἔφοδον τῶν ἀνθεστώτων ἀνεῖλεν οὐκ ὀλίγους, δισχιλίους δὲ Καδουσίους καὶ χιλίους τῶν Σκυθῶν ἱππεῖς ἐπιλέκτους ἐξέπεμψε, προστάξας περιιππεῦσαι τὸ κέρας τὸ τῶν πολεμίων καὶ προσελάσαντας τῇ παρεμβολῇ τῆς ἀποσκευῆς κυριεῦσαι. (6) Ὧν ὀξέως ποιησάντων τὸ προσταχθὲν καὶ παρεισπεσόντων εἰς τὴν στρατοπεδείαν τῶν Μακεδόνων τῶν αἰχμαλώτων τινὲς ἁρπάσαντες ὅπλα συνήργουν τοῖς Σκύθαις καὶ διήρπαζον τὰς ἀποσκευάς· βοὴ δ' ἦν καὶ ταραχὴ διὰ τὸ παράδοξον καθ' ὅλην τὴν παρεμβολήν. (7) Αἱ μὲν οὖν ἄλλαι τῶν αἰχμαλωτίδων πρὸς τοὺς βαρβάρους ἀπεχώρουν, ἡ δὲ μήτηρ τοῦ Δαρείου Σισύγγαμβρις παρακαλουσῶν αὐτὴν τῶν αἰχμαλωτίδων οὐ προσέσχεν, ἀλλ' ἐφ' ἡσυχίας ἔμεινε φιλοφρόνως, οὔτε τῷ παραδόξῳ τῆς τύχης πιστεύσασα οὔτε τὴν πρὸς ᾿Αλέξανδρον εὐχαριστίαν λυμαινομένη. (8) Τέλος δὲ οἱ Σκύθαι πολλὴν τῆς ἀποσκευῆς διαρπάσαντες ἀφίππευσαν πρὸς τοὺς περὶ Μαζαῖον καὶ τὴν εὐημερίαν ἀπήγγειλαν. Ὁμοίως δὲ καὶ τῶν περὶ Δαρεῖον τεταγμένων ἱππέων τινὲς καταπονήσαντες τῷ πλήθει τοὺς ἀνθεστῶτας Μακεδόνας φεύγειν ἠνάγκασαν.

[17,60] Δευτέρου δὲ προτερήματος τοῖς Πέρσαις γενομένου ὁ μὲν ᾿Αλέξανδρος σπεύδων δι' ἑαυτοῦ τὴν ἧτταν διορθώσασθαι τῶν ἰδίων μετὰ τῆς βασιλικῆς εἴλης καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐπιφανεστάτων ἱππέων ἐπ' αὐτὸν ἤλαυνε τὸν Δαρεῖον. (2) Ὁ δὲ τῶν Περσῶν βασιλεὺς δεξάμενος τὴν ἐπιφορὰν τῶν πολεμίων αὐτὸς μὲν ἐφ' ἅρματος ἀγωνιζόμενος ἠκόντιζεν εἰς τοὺς ἐπιφερομένους, πολλῶν δ' αὐτῷ συναγωνιζομένων καὶ τῶν βασιλέων ἐπ' ἀλλήλους ἱεμένων ὁ μὲν ᾿Αλέξανδρος ἀκοντίσας ἐπὶ τὸν Δαρεῖον τούτου μὲν ἥμαρτεν, τοῦ δὲ παρεστῶτος ἡνιόχου τοῦ βασιλέως κατατυχὼν κατέβαλεν. (3) Τῶν δὲ περὶ τὸν Δαρεῖον ἀναβοησάντων οἱ πορρώτερον ἀφεστηκότες ὑπέλαβον αὐτὸν τὸν βασιλέα πεπτωκέναι· καὶ τούτων τῆς φυγῆς ἀρξαμένων οἱ συνεχεῖς συνείποντο καὶ τὸ συνεστὸς τῷ Δαρείῳ σύνταγμα κατ' ὀλίγον παρερρήγνυτο. διὸ καὶ τῆς ἑτέρας πλευρᾶς παραγυμνωθείσης τῶν συναγωνιζομένων καὶ αὐτὸς καταπλαγεὶς πρὸς φυγὴν ὥρμησεν. (4) Τούτων δὲ οὕτως φευγόντων καὶ τοῦ κονιορτοῦ τῶν ἱππέων πρὸς ὕψος αἰρομένου καὶ τῶν περὶ τὸν ᾿Αλέξανδρον ἐκ ποδὸς ἑπομένων διὰ τὸ πλῆθος καὶ τὴν πυκνότητα τοῦ κονιορτοῦ συνιδεῖν μὲν οὐκ ἦν τὸν Δαρεῖον ὅποι ποιεῖται τὴν φυγήν, στεναγμὸς δὲ τῶν πιπτόντων ἀνδρῶν καὶ κτύπος τῶν ἱππέων, ἔτι δὲ τῶν μαστίγων συνεχὴς ψόφος ἐγίνετο. (5) Ἅμα δὲ τούτοις πραττομένοις Μαζαῖος ὁ τοῦ δεξιοῦ κέρατος ἡγούμενος, πλείστους ἔχων καὶ κρατίστους ἱππεῖς, βαρὺς ἐπέκειτο τοῖς κατ' αὐτὸν τεταγμένοις· Παρμενίων δὲ μετὰ τῶν Θετταλῶν ἱππέων καὶ τῶν ἄλλων τῶν μετ' αὐτοῦ κινδυνευόντων ὑπέστη τοὺς πολεμίους. (6) Τὸ μὲν οὖν πρῶτον λαμπρῶς ἀγωνιζόμενος διὰ τὰς ἀρετὰς τῶν Θετταλῶν προετέρει· τῶν δὲ περὶ τὸν Μαζαῖον τῷ τε πλήθει καὶ βάρει τοῦ συστήματος ἐγκειμένων κατεπονεῖτο τὸ τῶν Μακεδόνων ἱππικόν. (7) Πολλοῦ δὲ φόνου γινομένου καὶ τῆς τῶν βαρβάρων βίας δυσυποστάτου γινομένης ὁ Παρμενίων ἐξέπεμψέ τινας τῶν περὶ αὐτὸν ἱππέων πρὸς τὸν ᾿Αλέξανδρον, λέγων κατὰ τάχος βοηθῆσαι. ὀξέως δὲ τούτων τὸ παραγγελθὲν πραττόντων καὶ τὸν ᾿Αλέξανδρον πυθομένων πολὺ τῆς τάξεως ἀπεσπάσθαι κατὰ τὸν διωγμὸν οὗτοι μὲν ἐπανῆλθον ἄπρακτοι, (8) ὁ δὲ Παρμενίων ταῖς τῶν Θετταλῶν εἴλαις χρώμενος ἐμπειρότατα καὶ πολλοὺς καταβαλὼν μόλις ἐτρέψατο τοὺς βαρβάρους, μάλιστα καταπλαγέντας τῇ κατὰ τὸν Δαρεῖον φυγῇ.


[17,61] Ὁ δὲ Δαρεῖος τῇ στρατηγίᾳ διαφέρων καὶ συνεργὸν ἔχων τὸ πλῆθος τοῦ κονιορτοῦ τὴν ἀποχώρησιν οὐχ ὁμοίαν τοῖς ἄλλοις βαρβάροις ἐποιεῖτο, εἰς τοὐναντίον δὲ μέρος ὁρμήσας καὶ κρυπτομένην ἔχων διὰ τὸν ἐξαιρόμενον κονιορτὸν τὴν ἰδίαν ἀποχώρησιν ἀκινδύνως αὐτός τε διέφυγεν τούς τε μεθ' ἑαυτοῦ πάντας εἰς τὰς κατόπιν κειμένας τῶν Μακεδόνων κώμας διέσωσε. (2) Τέλος δὲ πάντων τῶν βαρβάρων πρὸς φυγὴν ὁρμησάντων καὶ τῶν Μακεδόνων τοὺς ἐσχάτους ἀεὶ κτεινόντων ταχὺ πᾶς ὁ πλησίον τοῦ πεδίου τόπος νεκρῶν ἐπληρώθη. (3) Διὸ καὶ τῶν βαρβάρων ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ κατεκόπησαν οἱ πάντες ἱππεῖς τε καὶ πεζοὶ πλείους τῶν ἐννέα μυριάδων· τῶν δὲ Μακεδόνων ἀνῃρέθησαν μὲν εἰς πεντακοσίους, τραυματίαι δ' ἐγένοντο παμπληθεῖς, ἐν οἷς καὶ τῶν ἐπιφανεστάτων ἡγεμόνων ῾Ηφαιστίων μὲν εἰς τὸν βραχίονα ξυστῷ βληθεὶς ἐτρώθη, τῶν σωματοφυλάκων ἡγούμενος, τῶν δὲ στρατηγῶν Περδίκκας καὶ Κοῖνος, ἔτι δὲ Μενίδας καί τινες ἕτεροι τῶν ἐπιφανῶν ἡγεμόνων. Ἡ μὲν οὖν περὶ ῎Αρβηλα γενομένη παράταξις τοιοῦτον ἔσχε τὸ πέρας.


Το κείμενο από το: HODOI, Du texte à l'hypertexte


53. Πληροφορούμενος την παρουσία του ο Δαρείος συνάθροισε τις δυνάμεις του από παντού κι έκανε όλες τις σχετικές προετοιμασίες για την αποφασιστική μάχη. Τα ξίφη και τα ακόντια τα έκανε πολύ μεγαλύτερα από τα προηγούμενα, διότι θεώρησε ότι εξ αιτίας αυτών ο Αλέξανδρος είχε υπερτερήσει κατά τη μάχη στην Κιλικία. Επίσης κατασκεύασε και διακόσια δρεπανηφόρα άρματα, σχεδιασμένα με τρόπο ώστε να γίνουν ο φόβος και τρόμος των αντιπάλων. Στο καθένα τους, από τα δυο ακριανά άλογα εξείχαν μακρόστενες λεπίδες τριών πιθαμών, στερεωμένες στον ζυγό, με την κόψη τους στραμμένη προς τα εμπρός. Δυο ακόμα λεπίδες ήταν στερεωμένες στις περόνες των αξόνων και στην ίδια ευθεία μ' αυτές, με την κόψη στραμμένη προς τα εμπρός όπως και οι προηγούμενες, μόνο που ήταν πιο πλατιές και πιο μακριές και στις άκρες τους είχαν προσαρμοστεί δρεπάνια. Αφού εξόπλισε το στρατό του με σπουδαία όπλα και τον πλαισίωσε με ικανούς αξιωματικούς, κίνησε από τη Βαβυλώνα με οχτακόσιες χιλιάδες πεζούς και σχεδόν διακόσιες χιλιάδες ιππείς. Προχωρούσε, με τον Τίγρη στα δεξιά και τον Ευφράτη στ' αριστερά, μέσα από εύφορες εκτάσεις που είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν άφθονη τροφή για τα ζώα και να διατρέφουν το πλήθος των στρατιωτών. Σκοπό είχε να δώσει τη μάχη στη Νίνο, επειδή τα γύρω της πεδινά αποτελούσαν πρόσφορο έδαφος για τη μεγάλη ευρυχωρία που παρείχαν στο μέγεθος των δυνάμεων που είχε συγκεντρώσει. Έστησε το στρατόπεδο του σ' ένα χωριό που ονομάζεται Αρβηλα κι εκεί καθημερινά εκπαίδευε τον στρατό του και με συνεχή γυμνάσια κι ασκήσεις εμπέδωνε την πειθαρχία. Διότι η μεγάλη του ανησυχία ήταν μήπως με τα πολλά και διαφορετικά έθνη που απάρτιζαν το στρατό του δημιουργηθεί σύγχυση στη μάχη εξ αιτίας των διαφορετικών τους διαλέκτων.

54. Από τον άλλη, ο Δαρείος είχε στείλει και πριν πρεσβευτές στον Αλέξανδρο για κατάπαυση των εχθροπραξιών και συνθήκη ειρήνης, παραχωρώντας του τις εκτάσεις μέχρι τον ποταμό Άλυ, ενώ παράλληλα του υποσχόταν να του δώσει και είκοσι χιλιάδες ασημένια τάλαντα. Ο Αλέξανδρος όμως δεν είχε δεχτεί, κι ο Δαρείος του ξαναέστειλε τώρα άλλους πρέσβεις, επαινώντας τον που είχε φερθεί καλά στη μητέρα του και τους άλλους αιχμαλώτους και ζητώντας του να συμφιλιωθούν και να δεχτεί τις περιοχές μέχρι τον Ευφράτη, τριάντα χιλιάδες ασημένια τάλαντα και τη μια από τις δυο του κόρες για γυναίκα, έτσι θα γινόταν γαμπρός του και ως εκ τούτου γιος του και θα συμμετείχε στη διακυβέρνηση ολόκληρης της αυτοκρατορίας. Ο Αλέξανδρος συγκάλεσε σύσκεψη όλων των φίλων, τους ανακοίνωσε τις προτάσεις και τις επιλογές και απαίτησε απ' τον καθένα να πει τη γνώμη του απερίφραστα. Κανείς δεν τόλμησε να προτείνει οτιδήποτε, λόγω της τεράστιας σοβαρότητας του πράγματος, εκτός από τον Παρμενίωνα που είπε: "Άν ήμουν εγώ ο Αλέξανδρος, θα δεχόμουν την προσφορά και θα έκλεινα τη συνθήκη". Αλλά πήρε τον λόγο ο Αλέξανδρος και είπε: "Κι εγώ θα δεχόμουν αν ήμουν Παρμενίων". Στη συνέχεια, αφού είπε κι άλλα λόγια γεμάτα γενναιοφροσύνη και περηφάνια και απέρριψε τα επιχειρήματα των Περσών, προτίμησε τη δόξα από τις προσφερόμενες δωρεές κι αποκρίθηκε στους πρέσβεις πως ούτε ο κόσμος θα μπορούσε να διατηρήσει την τάξη και την αρμονία του, αν υπήρχαν δύο ήλιοι, ούτε η οικουμένη μπορεί να διατηρήσει την ειρήνη και την ηρεμία, όταν δυο βασιλιάδες έχουν την ηγεμονία. Γι αυτό, τους είπε ν' αναγγείλουν στον Δαρείο, αν θέλει τα πρωτεία, ν' αγωνιστεί μαζί του μέχρι να μείνει ένας απόλυτος μονάρχης· αν όμως περιφρονεί τη δόξα και προτιμάει τα οφέλη και τις απολαύσεις της πολυτέλειας, δεν έχει παρά να υπακούει στις εντολές του Αλεξάνδρου και να παραμείνει βασιλιάς των υπολοίπων αρχόντων, αντλώντας όμως την εξουσία του από τη γενναιοδωρία του Αλεξάνδρου. Μετά τη λήξη της σύσκεψης, πήρε το στρατό του και βάδισε προς το στρατόπεδο των εχθρών. Αλλά ενώ γίνονταν αυτά, πέθανε η σύζυγος του Δαρείου και ο Αλέξανδρος την έθαψε με μεγαλοπρέπεια.

55. Ο Δαρείος έλαβε την απάντηση του Αλεξάνδρου κι έχασε κάθε ελπίδα για διπλωματική διευθέτηση. Συνέχισε, λοιπόν, να εκπαιδεύει καθημερινά το στρατό του, με στόχο να τον κάνει υπάκουο κατά τις μάχες, κι έστειλε το Μαζαίο από τους φίλους, με επίλεκτες στρατιωτικές μονάδες, να επιτηρεί τη διάβαση του ποταμού και να προκαταλάβει το πέρασμα. Παράλληλα, έστειλε άλλες μονάδες να πυρπολήσουν την ύπαιθρο χώρα από την οποία ήταν υποχρεωμένοι να περάσουν οι εχθροί. Σκόπευε να χρησιμοποιήσει το ρεύμα του ποταμού ως φυσικό εμπόδιο στην επέλαση των Μακεδόνων. Ωστόσο, βλέποντας ο Μαζαίος τον ποταμό να είναι αδιάβατος, λόγω του βάθους και της ορμητικής ροής του νερού, αδιαφόρησε για τη φρούρησή του κι ενώθηκε με τις δυνάμεις που πυρπολούσαν την ύπαιθρο. Αφού κατέστρεψε μεγάλες εκτάσεις, θεώρησε πως η περιοχή θα ήταν άβατη για τους αντιπάλους λόγω έλλειψης τροφίμων. Όταν έφτασε ο Αλέξανδρος να διαβεί τον ποταμό Τίγρη, έμαθε από κάποιους ντόπιους το πέρασμα και πέρασε το στρατό απέναντι, αλλά με μεγάλους κόπους και κινδύνους. Διότι το βάθος του νερού στο πέρασμα ήταν πάνω από το στήθος και η ορμητική του ροή παράσερνε τους περισσότερους άντρες και τους εμπόδιζε να πατήσουν σταθερά, ενώ πολλούς του έπαιρνε το ρεύμα, όπως χτυπούσε πάνω στις ασπίδες, και τους έριχνε στους έσχατους κινδύνους. Ο Αλέξανδρος, για ν' αντιμετωπίσει τη σφοδρότητα του ρεύματος, διέταξε να κρατιούνται όλοι από το χέρι και κοντά κοντά ο ένας στον άλλο να σχηματίσουν ένα είδος φράγματος. Η διάβαση αποδείχτηκε ριψοκίνδυνη κι οι Μακεδόνες μόλις και μετά βίας κατάφεραν να σωθούν, κι έτσι εκείνη την ημέρα ο Αλέξανδρος τους άφησε να αναλάβουν δυνάμεις. Την επομένη, με συντεταγμένο το στράτευμα, βάδισε εναντίον των εχθρών κι όταν πλησίασε τους Πέρσες εγκατέστησε το στρατόπεδο του.

56. Αναλογιζόμενος το πλήθος των περσικών δυνάμεων και το μέγεθος των επικείμενων κινδύνων, αλλά και το γεγονός ότι είχε φτάσει η στιγμή της αποφασιστικής αναμέτρησης, ο Αλέξανδρος έμεινε όλη νύχτα ξάγρυπνος να διακατέχεται από την αγωνία για το μέλλον. Κατά την πρωινή βάρδια νύσταξε κι έπεσε σε τόσο βαθύ ύπνο ώστε, ενώ προχώρησε η μέρα, εκείνος δεν μπορούσε να ξυπνήσει. Στην αρχή, οι φίλοι είδαν το πράγμα με καλό μάτι, πιστεύοντας ότι ο βασιλιάς θα ήταν πιο ζωηρός στη μάχη, μετά από τόση ανάπαυση. Όσο όμως περνούσε η ώρα κι ο βασιλιάς δεν έλεγε να ξυπνήσει, ο Παρμενίων, που ήταν ο πρεσβύτερος από τους φίλους, έδωσε από μόνος του την εντολή στο στράτευμα να ετοιμάζεται για τη μάχη. Κι αφού ο Αλέξανδρος δεν ξυπνούσε από μόνος του, πήγαν οι φίλοι και με τα πολλά κατάφεραν να τον ξυπνήσουν. Όλοι τους εξέφρασαν την έκπληξή τους γι' αυτό που έγινε και ζητούσαν να μάθουν την αιτία. Ο Αλέξανδρος τους είπε πως το γεγονός ότι ο Δαρείος είχε συγκεντρώσει σε ένα μέρος τις δυνάμεις του τον είχε απαλλάξει από κάθε αγωνία, διότι σε μία μέρα θα κρίνονταν τα πάντα και θα έμπαινε τέρμα στους κόπους και τους κινδύνους ενός παρατεταμένου πολέμου. Ωστόσο, κάλεσε τους αξιωματικούς, κι αφού τους ενθάρρυνε με τα κατάλληλα λόγια έναντι των επερχόμενων κινδύνων, οδήγησε το στρατό του συντεταγμένο για μάχη εναντίον των βαρβάρων, με τις ίλες του ιππικού εμπρός από τη φάλαγγα του πεζικού.

57. Στο δεξί, λοιπόν, κέρας τοποθέτησε τη βασιλική ίλη, τη διοίκηση της οποίας είχε ο Κλείτος ο επιλεγόμενος μέλας, μετά απ' αυτή τους υπόλοιπους φίλους, διοικητής των οποίων ήταν ο Φιλώτας ο γιος του Παρμενίωνος, και στη συνέχεια τις υπόλοιπες ίλες, επτά τον αριθμό, υπό τον ίδιο διοικητή. Πίσω απ' αυτούς, τοποθετήθηκε το τάγμα των αργυρασπίδων πεζών, που ξεχώριζε για τη λαμπρότητα των όπλων και την παλικαριά των αντρών· διοικητής τους ήταν ο γιος του Παρμενίωνος Νικάνωρ. Πλάι σ' αυτούς, τοποθέτησε το λεγόμενο Ελιμιωτικό τάγμα, με διοικητή τον Κοίνο, και στη συνέχεια το τάγμα των Ορεστών και των Λυγκηστών, με στρατηγό τον Περδίκκα. Στο επόμενο στρατηγός ήταν ο Μελέαγρος και στο μεθεπόμενο ο Πολυπέρχων που διοικούσε τους ονομαζόμενους Στυμφαίους. Ο Φίλιππος ο γιος του Βαλάκρου είχε τη διοίκηση του επόμενου τάγματος και ο Κρατερός ήταν επικεφαλής του μεθεπομένου. Τις γραμμές του προαναφερθέντος ιππικού συμπλήρωναν στη συνέχεια οι ιππείς από την Πελοπόννησο και την Αχαΐα, που συμμετείχαν στην εκστρατεία, οι Φθιώτες και οι Μαλιείς, καθώς και οι Λοκροί και οι Φωκείς, διοικητής των οποίων ήταν ο Ερίγυιος ο Μυτιληναίος. Στη συνέχεια, είχαν τοποθετηθεί οι Θεσσαλοί, με επικεφαλής το Φίλιππο, που ξεπερνούσαν κατά πολύ τους άλλους σε ανδρεία και ιππική τέχνη. Μετά απ' αυτούς, ο Αλέξανδρος τοποθέτησε τους τοξότες από την Κρήτη και τους μισθοφόρους από την Αχαΐα. Εξ άλλου, και στις δυο πτέρυγες υιοθέτησε πλάγια παράταξη, ώστε να μη μπορούν οι αντίπαλοι με τον υπέρτερο αριθμό τους να κυκλώσουν την ολιγάριθμη δύναμη των Μακεδόνων. Για ν' αντιμετωπίσει την επίθεση των δρεπανηφόρων αρμάτων ο βασιλιάς πρόσταξε τους πεζούς της φάλαγγας, όποτε πλησιάζουν τα τέθριππα, να πυκνώνουν τις γραμμές τους και με τις σάρισες να χτυπούν τις ασπίδες, ώστε από τον θόρυβο να τρομάζουν τα άλογα και να γυρνάνε πίσω, ενώ σ' όσα καταφέρνουν να επελαύνουν να τους κάνουν χώρο, ώστε να περνάνε μέσα από τους Μακεδόνες χωρίς να τους κάνουν ζημιά. Ο ίδιος, επικεφαλής του δεξιού μέρους και παρατάσσοντός το σε λοξή φάλαγγα, είχε αποφασίσει να παίξει τον καθοριστικό ρόλο για την τελική έκβαση της μάχης.

58. Ο Δαρείος ανέπτυξε τον στρατό του κατά εθνότητες, ο ίδιος έλαβε θέση απέναντι από τον Αλέξανδρο και βάδισε εναντίον των εχθρών. Καθώς οι δυο στρατιές πλησίαζαν η μια την άλλη, οι σαλπιγκτές αμφοτέρων των παρατάξεων σήμαναν επίθεση κι οι άντρες όρμησαν με δυνατές κραυγές στους αντιπάλους τους. Πρώτα επιτέθηκαν με καλπασμό τα δρεπανηφόρα άρματα που προκάλεσαν μεγάλη έκπληξη και φόβο στους Μακεδόνες, διότι ο Μαζαίος, ο διοικητής του ιππικού, επέλαυνε με πυκνό σχηματισμό των ιλών υποστηρίζοντας και ενισχύοντας την επίθεση των δρεπανηφόρων. Καθώς η φάλαγγα των Μακεδόνων πύκνωσε τις γραμμές της και σύμφωνα με τα παραγγέλματα του βασιλιά άρχισαν όλοι να χτυπούν τις ασπίδες με τις σάρισες, έγινε πολύς θόρυβος. Από το θόρυβο τρόμαξαν τα άλογα και τα περισσότερα άρματα γύριζαν προς τα πίσω κι έστρεφαν την ακατάσχετη ορμή τους στους δικούς τους. Τα υπόλοιπα όμως έπεσαν πάνω στη φάλαγγα, αλλά οι Μακεδόνες παραμέριζαν αφήνοντας πολύ χώρο για να περνάνε ανάμεσα και να τους ρίχνουν με τ' ακόντια τους. Μερικά αχρηστεύτηκαν, όταν τ' άλογα σκοτώθηκαν από τα ακόντια, άλλα πέρασαν σώα μέχρι πίσω, ενώ μερικά στην ορμητική τους επέλαση χρησιμοποίησαν αποτελεσματικά τις λεπίδες τους και σκόρπιζαν το θάνατο στους Μακεδόνες κατά πολλούς και ποικίλους τρόπους. Διότι τούτα τα όπλα που είχαν επινοηθεί για να σκορπίζουν τον όλεθρο ήταν τόσο κοφτερά και φέρονταν με τέτοια ορμή, ώστε από πολλούς κόβονταν οι βραχίονες μαζί με τις ασπίδες κι από αρκετούς άλλους αποκόπτονταν οι τράχηλοι και τα κεφάλια τους έπεφταν στο χώμα με τα μάτια ακόμα να βλέπουν και αναλλοίωτη την έκφραση του προσώπου, ενώ σε μερικούς σκίζονταν τα πλευρά με καίριες τομές και πέθαιναν αμέσως.

59. Κι αφού πλησίασαν οι κύριοι όγκοι των δυο δυνάμεων κι εξαντλήθηκαν τα βλήματα που ρίχνονταν με τόξα και σφενδόνες αλλά και τα εξακοντιζόμενα δόρατα, άρχισαν τη μάχη εκ του συστάδην. Πρώτοι άρχισαν τη μάχη οι ιππείς, με τους Μακεδόνες να αγωνίζονται στο δεξί κέρας και το Δαρείο στο αριστερό, επικεφαλής του ιππικού των συγγενών του, μια ίλη που την αποτελούσαν χίλιοι άντρες επίλεκτοι για την ανδρεία και την πίστη τους. Ετούτοι, έχοντας μάρτυρα της μαχητικότητάς τους τον ίδιο το βασιλιά, αντιμετώπιζαν ψύχραιμα το πλήθος των βελών που έπεφτε πάνω τους. Μαζί τους μάχονταν και οι πολυπληθείς, εξαιρετικής ανδρείας μηλοφόροι, καθώς επίσης και οι θαυμαστοί για τη σωματική αλκή και το υψηλό τους φρόνημα Μάρδοι και Κοσσαίοι. Πλάι τους μάχονταν η ανακτορική φρουρά και οι γενναιότερες μονάδες των Ινδών. Όλοι αυτοί, λοιπόν, εφόρμησαν με δυνατές κραυγές στους αντιπάλους και με τη μαχητικότητα και το πλήθος τους καταπονούσαν τους Μακεδόνες. Ο Μαζαίος, που κατείχε το δεξί κέρας με τους αρίστους ιππείς, με την πρώτη έφοδο σκότωσε ουκ ολίγους από τους αντιπάλους, ενώ έστειλε δυο χιλιάδες Καδουσίους και χίλιους Σκύθες επίλεκτους ιππείς να περάσουν πλάι από το κέρας των εχθρών και να ιππεύσουν μέχρι το στρατόπεδο για να κυριεύσουν τις αποσκευές τους. Εκείνοι εκτέλεσαν πάραυτα την εντολή. Όταν εισέβαλαν στο στρατόπεδο των Μακεδόνων μερικοί αιχμάλωτοι άρπαξαν όπλα και βοηθούσαν τους Σκύθες στη διαρπαγή των αποσκευών. Με το απρόσμενο γεγονός, φασαρία και αναταραχή επικράτησε στο στρατόπεδο. Όλες οι αιχμάλωτες έτρεχαν προς τους βαρβάρους, μόνο η μητέρα του Δαρείου, η Σισύγγαμβρις, δεν έδωσε σημασία στις υπόλοιπες που την καλούσαν κι έμενε ατάραχη στη θέση της, διότι ούτε εμπιστεύτηκε την απότομη αλλαγή της τύχης ούτε θέλησε να παραβεί την ευγνωμοσύνη που όφειλε στον Αλέξανδρο. Τέλος, οι Σκύθες, αφού άρπαξαν το μεγαλύτερο μέρος των αποσκευών, αναχώρησαν έφιπποι για τον Μαζαίο και του ανήγγειλαν την επιτυχία τους. Στο μεταξύ, μερικές μονάδες ιππικού από την πτέρυγα του Δαρείου κατατρόπωσαν με την αριθμητική τους υπεροχή τους απέναντι τους Μακεδόνες και τους έτρεψαν σε φυγή.



60. Μετά απ' αυτή τη δεύτερη επιτυχία των Περσών, ο Αλέξανδρος αποφασισμένος να επανορθώσει την ήττα των δικών του με τη δική του παρέμβαση, όρμησε με τη βασιλική ίλη και με τους καλύτερους ιππείς από τους άλλους εναντίον του Δαρείου. Ο βασιλιάς των Περσών, που δέχτηκε την έφοδο των εχθρών, αγωνιζόταν πάνω σε άρμα και ακόντιζε τους επιτιθέμενους, ενώ στο πλευρό του μάχονταν και πολλοί Πέρσες. Καθώς οι δυο βασιλιάδες όρμησαν ο ένας στον άλλο, ο Αλέξανδρος πέταξε το ακόντιο του στο Δαρείο, αλλά δεν τον πέτυχε. Αντί γι' αυτόν χτύπησε κατά τύχη τον ηνίοχο πλάι στον βασιλιά και τον έριξε κάτω. Οι Πέρσες γύρω απ' τον Δαρείο αναβόησαν και οι πιο πέρα νόμισαν πως έπεσε ο βασιλιάς. Εκείνοι, λοιπόν, τράπηκαν σε φυγή, το ίδιο έκαναν κι οι πλαϊνοί τους, μέχρι που σιγά σιγά διαλυόταν ολόκληρη η πτέρυγα του Δαρείου. Γι΄ αυτό και καθώς ετούτη η πτέρυγα απογυμνωνόταν, οι άντρες που μάχονταν στην άλλη τράπηκαν σε φυγή. Έτσι όπως έτρεχαν οι ιππείς να φύγουν, σηκωνόταν σύννεφο η σκόνη και, καθώς οι άντρες του Αλεξάνδρου τους ακολουθούσαν κατά πόδας, δεν ήταν δυνατόν να δουν, από το πλήθος των ανθρώπων και τη σκόνη, προς τα πού έφευγε ο Δαρείος, ενώ οι οιμωγές των ανδρών που έπεφταν, ο χτύπος των αλόγων κι ο ήχος απ' τις καμτσικιές γέμιζαν τον αέρα. Κι ενώ γίνονταν αυτά, ο Μαζαίος, επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας και με τους περισσότερους και καλύτερους ιππείς, πίεζε όλο και πιο ασφυκτικά τους απέναντί του. Ο Παρμενίων, με τους Θεσσαλούς ιππείς και τις άλλες μονάδες που μάχονταν στο πλευρό του, αντιμετώπιζε σθεναρά τους εχθρούς. Στην αρχή, μαχόμενος γενναία υπερείχε χάρη στις ικανότητες των θεσσαλών, αλλά η πίεση του πλήθους και το βάρος του σχηματισμού των μονάδων του Μαζαίου καταπονούσε το ιππικό των Μακεδόνων. Οι άντρες σκοτώνονταν αθρόα κι η πίεση των βαρβάρων ήταν αβάσταχτη. Ο Παρμενίων έστειλε μερικούς από τους ιππείς του στον Αλέξανδρο να του πουν να σπεύσει τάχιστα να βοηθήσει. Εκείνοι έτρεξαν αμέσως να εκτελέσουν την παραγγελία, αλλά έμαθαν ότι ο Αλέξανδρος καταδίωκε το Δαρείο κι είχε απομακρυνθεί πολύ από τις γραμμές, και έτσι επέστρεψαν άπρακτοι. Ο Παρμενίων χειριζόμενος με μεγάλη εμπειρία τις ίλες των θεσσαλών, κι αφού σκότωσε πολλούς, κατάφερε με μεγάλο κόπο να τρέψει σε φυγή τους βαρβάρους που τρόμαξαν κυρίως με τη φυγή του Δαρείου.

61. Ο Δαρείος, που είχε μεγάλη στρατηγική ικανότητα, επωφελούμενος από τα σύννεφα της σκόνης δεν υποχώρησε προς την ίδια κατεύθυνση με τους υπόλοιπους, αλλά στράφηκε προς την αντίθετη και, καλύπτοντας την υποχώρηση του πίσω απ' τη σκόνη που σηκωνόταν, διέφυγε σώος ο ίδιος κι έσωσε κι όλους τους άντρες που ήταν μαζί του καταφεύγοντας στα χωριά που βρίσκονταν στα μετόπισθεν των Μακεδόνων. Τέλος, καθώς όλοι οι βάρβαροι τράπηκαν σε φυγή κι οι Μακεδόνες σκότωναν ασταμάτητα όσους προλάβαιναν τελευταίους, μέσα σε λίγη ώρα όλος ο τόπος γύρω απ' το πεδίο της μάχης στρώθηκε με νεκρούς. Γι' αυτό και σ' εκείνη τη μάχη, από τους βαρβάρους σκοτώθηκαν συνολικά πάνω από ενενήντα χιλιάδες ιππείς και πεζοί. Από τους Μακεδόνες σκοτώθηκαν περί τους πεντακόσιους, αλλά τραυματίστηκαν πάμπολλοι, μεταξύ των οποίων και ένας από τους επιφανέστερους αξιωματικούς, ο Ηφαιστίων, που πληγώθηκε στον βραχίονα χτυπημένος από δόρυ κι ήταν επικεφαλής της σωματοφυλακής. Από τους στρατηγούς τραυματίστηκαν ο Περδίκκας και ο Κοίνος, καθώς και ο Μενίδας και μερικοί ακόμη αξιωματικοί. Αυτή ήταν η έκβαση της μάχης που έγινε στα Άρβηλα.


Η μετάφραση είναι αντιγραμμένη από τη σειρά "ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ" των εκδόσεων Οδυσσέας Χατζόπουλος.


Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας




Η ΜΑΧΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΑΡΧΟ





Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος, 31-34

31. Ἀλέξανδρος δὲ τὴν ἐντὸς τοῦ Εὐφράτου πᾶσαν ὑφ’ ἑαυτῷ ποιησάμενος, ἤλαυνεν ἐπὶ Δαρεῖον, ἑκατὸν μυριάσι στρατοῦ καταβαίνοντα. [...]

Τὴν δὲ μεγάλην μάχην πρὸς Δαρεῖον οὐκ ἐν Ἀρβήλοις, ὥσπερ οἱ πολλοὶ γράφουσιν, ἀλλ’ ἐν Γαυγαμήλοις γενέσθαι συνέπεσε. σημαίνειν δέ φασιν οἶκον καμήλου τὴν διάλεκτον, ἐπεὶ τῶν πάλαι τις βασιλέων ἐκφυγὼν πολεμίους ἐπὶ καμήλου δρομάδος ἐνταῦθα καθίδρυσεν αὐτήν, ἀποτάξας τινὰς κώμας καὶ προσόδους εἰς τὴν ἐπιμέλειαν.

Ἡ μὲν οὖν σελήνη τοῦ Βοηδρομιῶνος ἐξέλιπε περὶ τὴν τῶν μυστηρίων τῶν Ἀθήνησιν ἀρχήν, ἑνδεκάτῃ δ’ ἀπὸ τῆς ἐκλείψεως νυκτὶ τῶν στρατοπέδων ἀλλήλων ἐν ὄψει γεγονότων, Δαρεῖος μὲν ἐν ὅπλοις συνεῖχε τὴν δύναμιν, ὑπὸ λαμπάδων ἐπιπορευόμενος τὰς τάξεις· Ἀλέξανδρος δὲ τῶν Μακεδόνων ἀναπαυομένων αὐτὸς πρὸ τῆς σκηνῆς μετὰ τοῦ μάντεως Ἀριστάνδρου διέτριβεν, ἱερουργίας τινὰς ἀπορρήτους ἱερουργούμενος καὶ τῷ Φόβῳ σφαγιαζόμενος. οἱ δὲ πρεσβύτεροι τῶν ἑταίρων καὶ μάλιστα Παρμενίων, ὡς τὸ μὲν πεδίον τὸ μεταξὺ τοῦ Νιφάτου καὶ τῶν ὀρῶν τῶν Γορδυαίων ἅπαν ἑωρᾶτο καταλαμπόμενον τοῖς βαρβαρικοῖς φέγγεσιν, ἀτέκμαρτος δέ τις φωνὴ συμμεμειγμένη καὶ θόρυβος ἐκ τοῦ στρατοπέδου καθάπερ ἐξ ἀχανοῦς προσήχει πελάγους, θαυμάσαντες τὸ πλῆθος καὶ πρὸς ἀλλήλους διαλεχθέντες, ὡς μέγα καὶ χαλεπὸν ἔργον εἴη συμπεσόντας ἐκ προφανοῦς τοσοῦτον ὤσασθαι πόλεμον, ἀπὸ τῶν ἱερῶν γενομένῳ τῷ βασιλεῖ προσελθόντες, ἔπειθον αὐτὸν ἐπιχειρῆσαι νύκτωρ τοῖς πολεμίοις καὶ τῷ σκότῳ τὸ φοβερώτατον συγκαλύψαι τοῦ μέλλοντος ἀγῶνος. ὁ δὲ τὸ μνημονευόμενον εἰπὼν "οὐ κλέπτω τὴν νίκην," ἐνίοις μὲν ἔδοξε μειρακιώδη καὶ κενὴν ἀπόκρισιν πεποιῆσθαι, παίζων πρὸς τοσοῦτον κίνδυνον, ἐνίοις δὲ καὶ τῷ παρόντι θαρρεῖν καὶ στοχάζεσθαι τοῦ μέλλοντος ὀρθῶς, μὴ διδοὺς πρόφασιν ἡττηθέντι Δαρείῳ πρὸς ἄλλην αὖθις ἀναθαρρῆσαι πεῖραν, αἰτιωμένῳ τούτων νύκτα καὶ σκότος, ὡς ὄρη καὶ στενὰ καὶ θάλασσαν τῶν προτέρων. οὐ γὰρ ὅπλων οὐδὲ σωμάτων ἀπορίᾳ παύσεσθαι πολεμοῦντα Δαρεῖον ἀπὸ τηλικαύτης δυνάμεως καὶ χώρας τοσαύτης, ἀλλ’ ὅταν ἀφῇ τὸ φρόνημα καὶ τὴν ἐλπίδα, δι’ ἐμφανοῦς ἥττης κατὰ κράτος ἐξελεγχθείς.




[32] Ἀπελθόντων δὲ τούτων, κατακλιθεὶς ὑπὸ σκηνὴν λέγεται τὸ λοιπὸν μέρος τῆς νυκτὸς ὕπνῳ βαθεῖ κρατηθῆναι παρὰ τὸ εἰωθός, ὥστε θαυμάζειν ἐπελθόντος ὄρθρου τοὺς ἡγεμόνας, καὶ παρ’ αὑτῶν ἐξενεγκεῖν παράγγελμα πρῶτον ἀριστοποιεῖσθαι τοὺς στρατιώτας· ἔπειτα τοῦ καιροῦ κατεπείγοντος, εἰσελθόντα Παρμενίωνα καὶ παραστάντα τῇ κλίνῃ δὶς ἢ τρὶς αὐτοῦ φθέγξασθαι τοὔνομα, καὶ διεγερθέντος οὕτως ἐρωτᾶν, ὅ τι δὴ πεπονθὼς ὕπνον καθεύδοι νενικηκότος, οὐχὶ μέλλοντος ἀγωνιεῖσθαι τὸν μέγιστον τῶν ἀγώνων. τὸν δ’ οὖν Ἀλέξανδρον εἰπεῖν διαμειδιάσαντα· "τί γάρ; οὐκ ἤδη σοι νενικηκέναι δοκοῦμεν, ἀπηλλαγμένοι τοῦ πλανᾶσθαι καὶ διώκειν ἐν πολλῇ καὶ κατεφθαρμένῃ φυγομαχοῦντα χώρᾳ Δαρεῖον;"



οὐ μόνον δὲ πρὸ τῆς μάχης, ἀλλὰ καὶ παρ’ αὐτὸν τὸν κίνδυνον ἐπεδείξατο μέγαν καὶ συνεστηκότα τῷ λογίζεσθαι καὶ θαρρεῖν ἑαυτόν. Ἔσχε γὰρ ὁ ἀγὼν ὑποτροπὴν καὶ σάλον ἐν τῷ εὐωνύμῳ κέρατι κατὰ Παρμενίωνα, τῆς Βακτριανῆς ἵππου ῥόθῳ πολλῷ καὶ μετὰ βίας παρεμπεσούσης εἰς τοὺς Μακεδόνας, Μαζαίου δὲ περιπέμψαντος ἔξω τῆς φάλαγγος ἱππεῖς τοῖς σκευοφυλακοῦσι προσβαλοῦντας. διὸ καὶ θορυβούμενος ὑπ’ ἀμφοτέρων ὁ Παρμενίων ἀπέστειλε πρὸς Ἀλέξανδρον ἀγγέλους, φράζοντας οἴχεσθαι τὸν χάρακα καὶ τὰς ἀποσκευάς, εἰ μὴ κατὰ τάχος βοήθειαν ἰσχυρὰν ἀπὸ τοῦ στόματος πέμψειε τοῖς ὄπισθεν. ἔτυχε μὲν οὖν κατ’ ἐκεῖνο καιροῦ τοῖς περὶ αὐτὸν ἐφόδου διδοὺς σημεῖον· ὡς δ’ ἤκουσε τὰ παρὰ τοῦ Παρμενίωνος, οὐκ ἔφη σωφρονεῖν αὐτὸν οὐδ’ ἐντὸς εἶναι τῶν λογισμῶν, ἀλλ’ ἐπιλελῆσθαι ταραττόμενον, ὅτι νικῶντες μὲν προσκτήσονται καὶ τὰ τῶν πολεμίων, ἡττωμένοις δὲ φροντιστέον οὐ χρημάτων οὐδ’ ἀνδραπόδων, ἀλλ’ ὅπως ἀποθανοῦνται καλῶς καὶ λαμπρῶς ἀγωνιζόμενοι. Ταῦτ’ ἐπιστείλας Παρμενίωνι, τὸ κράνος περιέθετο, τὸν δ’ ἄλλον ὁπλισμὸν εὐθὺς ἀπὸ σκηνῆς εἶχεν, ὑπένδυμα τῶν Σικελικῶν ζωστόν, ἐπὶ δὲ τούτῳ θώρακα διπλοῦν λινοῦν ἐκ τῶν ληφθέντων ἐν Ἰσσῷ. τὸ δὲ κράνος ἦν μὲν σιδηροῦν, ἔστιλβε δ’ ὥσπερ ἄργυρος καθαρός, ἔργον Θεοφίλου· συνήρμοστο δ’ αὐτῷ περιτραχήλιον ὁμοίως σιδηροῦν, λιθοκόλλητον· μάχαιραν δὲ θαυμαστὴν βαφῇ καὶ κουφότητι, δωρησαμένου τοῦ Κιτιέων βασιλέως, {ἣν} εἶχεν, ἠσκημένος τὰ πολλὰ χρῆσθαι μαχαίρᾳ παρὰ τὰς μάχας. ἐπιπόρπωμα δ’ ἐφόρει τῇ μὲν ἐργασίᾳ σοβαρώτερον ἢ κατὰ τὸν ἄλλον ὁπλισμόν· ἦν γὰρ ἔργον Ἑλικῶνος τοῦ παλαιοῦ, τιμὴ δὲ τῆς Ῥοδίων πόλεως, ὑφ’ ἧς ἐδόθη δῶρον· ἐχρῆτο δὲ καὶ τούτῳ πρὸς τοὺς ἀγῶνας. ἄχρι μὲν οὖν συντάττων τι τῆς φάλαγγος ἢ παρακελευόμενος ἢ διδάσκων ἢ ἐφορῶν παρεξήλαυνεν, ἄλλον ἵππον εἶχε, τοῦ Βουκεφάλα φειδόμενος, ἤδη παρήλικος ὄντος· χωροῦντι δὲ πρὸς ἔργον ἐκεῖνος προσήγετο, καὶ μεταβὰς εὐθὺς ἦρχεν ἐφόδου.






[33] Τότε δὲ τοῖς Θετταλοῖς πλεῖστα διαλεχθεὶς καὶ τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν, ὡς ἐπέρρωσαν αὐτὸν βοῶντες ἄγειν ἐπὶ τοὺς βαρβάρους, τὸ ξυστὸν εἰς τὴν ἀριστερὰν μεταλαβών, τῇ δεξιᾷ παρεκάλει τοὺς θεούς, ὡς Καλλισθένης φησίν, ἐπευχόμενος, εἴπερ ὄντως Διόθεν ἐστὶ γεγονώς, ἀμῦναι καὶ συνεπιρρῶσαι τοὺς Ἕλληνας. ὁ δὲ μάντις Ἀρίστανδρος, χλανίδα λευκὴν ἔχων καὶ χρυσοῦν στέφανον, ἐπεδείκνυτο παριππεύων ἀετὸν ὑπὲρ κεφαλῆς Ἀλεξάνδρου συνεπαιωρούμενον καὶ κατευθύνοντα τὴν πτῆσιν ὄρθιον ἐπὶ τοὺς πολεμίους, ὥστε πολὺ μὲν θάρσος ἐγγενέσθαι τοῖς ὁρῶσιν, ἐκ δὲ τοῦ θαρρεῖν καὶ παρακαλεῖν ἀλλήλους δρόμῳ τοῖς ἱππεῦσιν ἱεμένοις ἐπὶ τοὺς πολεμίους ἐπικυμαίνειν τὴν φάλαγγα. πρὶν δὲ συμμεῖξαι τοὺς πρώτους, ἐξέκλιναν οἱ βάρβαροι, καὶ διωγμὸς ἦν πολὺς, εἰς τὰ μέσα συνελαύνοντος Ἀλεξάνδρου τὸ νικώμενον, ὅπου Δαρεῖος ἦν. πόρρωθεν γὰρ αὐτὸν κατεῖδε, διὰ τῶν προτεταγμένων ἐν βάθει τῆς βασιλικῆς ἴλης ἐκφανέντα, καλὸν ἄνδρα καὶ μέγαν ἐφ’ ἅρματος ὑψηλοῦ βεβῶτα, πολλοῖς ἱππεῦσι καὶ λαμπροῖς καταπεφραγμένον, εὖ μάλα συνεσπειραμένοις περὶ τὸ ἅρμα καὶ παρατεταγμένοις δέχεσθαι τοὺς πολεμίους. ἀλλὰ δεινὸς ὀφθεὶς ἐγγύθεν Ἀλέξανδρος, καὶ τοὺς φεύγοντας ἐμβαλὼν εἰς τοὺς μένοντας, ἐξέπληξε καὶ διεσκέδασε τὸ πλεῖστον. οἱ δ’ ἄριστοι καὶ γενναιότατοι πρὸ τοῦ βασιλέως φονευόμενοι καὶ κατ’ ἀλλήλων πίπτοντες, ἐμποδὼν τῆς διώξεως ἦσαν, ἐμπλεκόμενοι καὶ περισπαίροντες αὑτοῖς καὶ ἵπποις. Δαρεῖος δέ, τῶν δεινῶν ἁπάντων ἐν ὀφθαλμοῖς ὄντων, καὶ τῶν προτεταγμένων δυνάμεων ἐρειπομένων εἰς αὐτόν, ὡς οὐκ ἦν ἀποστρέψαι τὸ ἅρμα καὶ διεξελάσαι ῥᾴδιον, ἀλλ’ οἵ τε τροχοὶ συνείχοντο πτώμασι πεφυρμένοι τοσούτοις, οἵ θ’ ἵπποι καταλαμβανόμενοι καὶ ἀποκρυπτόμενοι τῷ πλήθει τῶν νεκρῶν, ἐξήλλοντο καὶ συνετάραττον τὸν ἡνίοχον, ἀπολείπει μὲν τὸ ἅρμα καὶ τὰ ὅπλα, θήλειαν δ’ ὥς φασι νεοτόκον ἵππον περιβὰς ἔφυγεν. οὐ μὴν τότε γ’ ἂν ἐδόκει διαφυγεῖν, εἰ μὴ πάλιν ἧκον ἕτεροι παρὰ τοῦ Παρμενίωνος ἱππεῖς μετακαλοῦντες Ἀλέξανδρον, ὡς συνεστώσης ἔτι πολλῆς δυνάμεως ἐκεῖ καὶ τῶν πολεμίων οὐκ ἐνδιδόντων. ὅλως γὰρ αἰτιῶνται Παρμενίωνα κατ’ ἐκείνην τὴν μάχην νωθρὸν γενέσθαι καὶ δύσεργον, εἴτε τοῦ γήρως ἤδη τι παραλύοντος τῆς τόλμης, εἴτε τὴν ἐξουσίαν καὶ τὸν ὄγκον, ὡς Καλλισθένης φησί, τῆς Ἀλεξάνδρου δυνάμεως βαρυνόμενον καὶ προσφθονοῦντα. τότε δ’ οὖν ὁ βασιλεὺς ἀνιαθεὶς τῇ μεταπέμψει, τοῖς μὲν στρατιώταις οὐκ ἔφρασε τὸ ἀληθές, ἀλλ’ ὡς ἄδην ἔχων τοῦ φονεύειν, καὶ σκότους ὄντος, ἀνάκλησιν ἐσήμανεν· ἐλαύνων δὲ πρὸς τὸ κινδυνεῦον μέρος, ἤκουσε καθ’ ὁδὸν ἡττῆσθαι παντάπασι καὶ φεύγειν τοὺς πολεμίους.







[34] Τοῦτο τῆς μάχης ἐκείνης λαβούσης τὸ πέρας, ἡ μὲν ἀρχὴ παντάπασιν ἡ Περσῶν ἐδόκει καταλελύσθαι, βασιλεὺς δὲ τῆς Ἀσίας Ἀλέξανδρος ἀνηγορευμένος, ἔθυε τοῖς θεοῖς μεγαλοπρεπῶς, καὶ τοῖς φίλοις ἐδωρεῖτο πλούτους καὶ οἴκους καὶ ἡγεμονίας. φιλοτιμούμενος δὲ πρὸς τοὺς Ἕλληνας, ἔγραψε τὰς τυραννίδας πάσας καταλυθῆναι καὶ πολιτεύειν αὐτονόμους, ἰδίᾳ δὲ Πλαταιεῦσι τὴν πόλιν ἀνοικοδομεῖν, ὅτι τὴν χώραν οἱ πατέρες αὐτῶν ἐναγωνίσασθαι τοῖς Ἕλλησιν ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας παρέσχον. ἔπεμψε δὲ καὶ Κροτωνιάταις εἰς Ἰταλίαν μέρος τῶν λαφύρων, τὴν Φαΰλλου τοῦ ἀθλητοῦ τιμῶν προθυμίαν καὶ ἀρετήν, ὃς περὶ τὰ Μηδικά, τῶν ἄλλων Ἰταλιωτῶν ἀπεγνωκότων τοὺς Ἕλληνας, ἰδιόστολον ἔχων ναῦν ἔπλευσεν εἰς Σαλαμῖνα, τοῦ κινδύνου συμμεθέξων. οὕτω τις εὐμενὴς ἦν πρὸς ἅπασαν ἀρετὴν καὶ καλῶν ἔργων φύλαξ καὶ οἰκεῖος.


Το κείμενο από το: HODOI, Du texte à l'hypertexte





31. 0 Αλέξανδρος, αφού κυρίευσε όλη την περιοχή του Ευφράτη, προχωρούσε εναντίον του Δαρείου που ερχόταν προς τα κάτω με ένα εκατομμύριο στρατό. […]

Και η μεγάλη μάχη με τον Δαρείο δεν έγινε, όπως γράφουν πολλοί, στα Άρβηλα, αλλά στα Γαυγάμηλα. Η λέξη στην τοπική γλώσσα σημαίνει σπίτι καμήλας, επειδή κάποιος από τους αρχαίους βασιλείς, ξεφεύγοντας από τους εχθρούς με καμήλα δρομάδα, την άφησε εδώ δίνοντας για τη φροντίδα της κάποια χωριά και εισοδήματα. Και κατά τη διάρκεια του Βοηδρομιώνα έγινε έκλειψη Σελήνης, στην αρχή περίπου των μυστηρίων που τελούνταν στην Αθήνα, και έντεκα νύχτες μετά την έκλειψη οι στρατοί ήλθαν αντιμέτωποι. Ο Δαρείος είχε οπλισμένη τη δύναμή του και περιφερόταν με λαμπάδες ανάμεσα στις στρατιωτικές τάξεις, ενώ ο Αλέξανδρος, καθώς κοιμούνταν οι Μακεδόνες, πέρασε τη νύχτα μπροστά στη σκηνή με το μάντη Αρίστανδρο, κάνοντας μυστικές τελετές και προσφέροντας θυσίες στο Φόβο. Οι μεγαλύτεροι από τους φίλους του και κυρίως ο Παρμενίων, καθώς όλη η πεδιάδα ανάμεσα στον Νιφάτη και τα Γορδυαία βουνά έμοιαζε να λάμπει από τα βαρβαρικά φώτα και από το στρατόπεδο ακουγόταν μια ακατανόητη και μπερδεμένη φωνή, σαν να προερχόταν από το βαθύ πέλαγος, έμειναν έκπληκτοι από το πλήθος και συζητώντας μεταξύ τους πόσο δύσκολο και μεγάλο έργο ήταν να συγκρουστούν ανοιχτά και να αντιμετωπίσουν τέτοιο μεγάλο πόλεμο, αφού πλησίασαν το βασιλιά που είχε τελειώσει με τις τελετές, επιχειρούσαν να τον πείσουν να επιτεθεί κατά τη διάρκεια της νύχτας και με το σκοτάδι να καλυφθεί το φοβερό θέαμα της επερχόμενης μάχης. Κι αυτός αφού είπε αυτό το αξιομνημόνευτο: «Δεν κλέβω τη νίκη», φάνηκε σε μερικούς πως έδωσε παιδική και ματαιόδοξη απάντηση και αστειευόταν μπροστά σε τέτοιο κίνδυνο. Άλλοι όμως σκέφτηκαν πως και μπροστά σε τούτον τον κίνδυνο έδειχνε θάρρος και έπαιρνε σωστές αποφάσεις για το μέλλον, με το να μην παρέχει δικαιολογία στο Δαρείο, σε περίπτωση ήττας, να προσπαθήσει να κάνει κι άλλη επίθεση με πρόφαση τη νύχτα και το σκοτάδι, όπως προηγουμένως τα στενά, τα βουνά και τη θάλασσα. Γιατί ο Δαρείος δε θα έπαυε να πολεμά λόγω έλλειψης ανθρώπων ή όπλων, αφού είχε τόσο μεγάλη δύναμη και τέτοια χώρα, παρά μόνο άμα χάσει το φρόνημα και την ελπίδα του, και φανερωθεί η αδυναμία του μετά από μεγάλη ήττα.

32. Αφού έφυγαν αυτοί, λέγεται ότι την υπόλοιπη νύχτα κοιμήθηκε μέσα στη σκηνή και με βαθύ ύπνο, παρόλο που δεν ήταν το συνήθειό του, έτσι που, όταν το πρωί ήλθαν οι στρατηγοί, απορούσαν, και δόθηκε απ' αυτούς το παράγγελμα για το πρόγευμα των στρατιωτών. Έπειτα, επειδή η περίσταση ήταν επείγουσα, ο Παρμενίων μπήκε στη σκηνή και, αφού στάθηκε μπροστά στο κρεβάτι, τον φώναξε με τ' όνομά του δυο ή τρεις φορές. Και μόλις σηκώθηκε, τον ρώτησε τι είχε πάθει και κοιμόταν σαν να ήταν ήδη νικητής και όχι σαν να πρόκειται να δώσει την πιο μεγάλη από τις μάχες. Ο Αλέξανδρος τότε είπε χαμογελώντας: Λοιπόν τι; Δεν σου φαινόμαστε ότι έχουμε ήδη νικήσει, αφού γλιτώσαμε το να περιφερόμαστε και να κυνηγούμε τον Δαρείο που αποφεύγει να δώσει μάχη στην τεράστια χαι ερειπωμένη χώρα του;»

Και όχι μόνο πριν από τη μάχη, αλλά και κατά τη διάρκεια του αγώνα απέδειξε ότι ήταν πολύ λογικός και θαρραλέος. Γιατί στη μάχη άλλαξαν τα πράγματα και δημιουργήθηκε ταραχή στην αριστερή πλευρά με τον Παρμενίωνα, όταν το Βακτριανό ιππικό με ορμή και πολύ φασαρία επιτέθηκε στους Μακεδόνες, και ο Μαζαίος απομάκρυνε ιππείς από τη φάλαγγα για να κτυπήσουν όσους πρόσεχαν τις αποσκευές. Γι' αυτό ο Παρμενίων, που πιεζόταν από δύο πλευρές, έστειλε στον Αλέξανδρο αγγελιαφόρους να πουν ότι θα έχαναν το χαράκωμα και τις αποσκευές, αν δεν έστελνε γρήγορα ενισχύσεις από το μέτωπο στην οπισθοφυλακή. Τότε ακριβώς ο Αλέξανδρος έδινε το σύνθημα της επίθεσης σ' όσους ήταν γύρω του. Μόλις άκουσε όσα παρήγγειλε ο Παρμενίων, είπε ότι είναι παράλογος και δε σκέφτεται σωστά, αλλά επειδή ταράχτηκε ξέχασε ότι, αν νικήσουν, θα αποκτήσουν και τα υπάρχοντα των εχθρών, αν όμως χάσουν, όχι μόνο δε θα ενδιαφερθούν για χρήματα και δούλους, αλλά με ποιο τρόπο θα πεθάνουν πολεμώντας ένδοξα και τιμημένα. Στέλνοντας το μήνυμα αυτό στον Παρμενίωνα έβαλε την περικεφαλαία του, ενώ τον άλλο οπλισμό τον είχε με το που βγήκε από τη σκηνή. Επενδύτη με ζώνη, Σικελικό, πάνω απ' αυτό θώρακα διπλό από λινό, που πήρε από τα λάφυρα της Ισσού. Η περικεφαλαία ήταν σιδερένια, έλαμπε σαν γυαλισμένο ασήμι και ήταν έργο του Θεόφιλου. Περασμένο σ' αυτή ήταν ένα σιδερένιο πάλι περιτραχήλιο με πολύτιμες πέτρες. Το μαχαίρι του που είχε υπέροχο χρώμα και ήταν ελαφρό, του το δώρισε ο βασιλιάς των Κιτιέων, και το είχε γιατί είχε εξασκηθεί να χρησιμοποιεί πολύ το μαχαίρι στις μάχες. Φορούσε επίσης μανδύα, που ήταν πολύ καλύτερα κατασκευασμένος από τον άλλο οπλισμό. Γιατί ήταν έργο του Ελικώνα του παλιού, και του δόθηκε ως τιμητικό δώρο από την πόλη των Ροδίων. Τα φορούσε επίσης και τούτα στις μάχες. Όταν λοιπόν ίππευε, ακολουθώντας τη φάλαγγα, ή δίνοντας εντολές ή καθοδηγώντας ή επιβλέποντας, είχε άλλο άλογο επειδή λυπόταν τον Βουκεφάλα που ήταν ήδη πολύ γερασμένος. Όποτε όμως ξεκινούσε για τη μάχη, εκείνον του έφερναν, ίππευε και άρχιζε την επίθεση.

33. Τότε, αφού μίλησε για πολύ στους Θεσσαλούς και στους άλλους Έλληνες, καθώς του έδιναν θάρρος φωνάζοντας να τους οδηγήσει εναντίον των βαρβάρων, παίρνοντας με τ' αριστερό χέρι το ακόντιο, παρακαλούσε τους θεούς με το δεξί και ευχόταν, όπως λέει ο Καλλισθένης, αν πράγματι είχε γεννηθεί από το Δία, να προσφέρουν βοήθεια και ενίσχυση στους Ελληνες. Ο μάντης Αρίστανδρος επίσης με λευκή χλαμύδα και χρυσό στεφάνι πάνω στο άλογο, δίπλα του, έδειχνε έναν αετό που πέταξε πάνω από το κεφάλι του Αλέξανδρου και τον κατηύθυνε πετώντας κατευθείαν εναντίον των εχθρών, ώστε ενθάρρυνε πολύ όσους έβλεπαν, και με τις προτροπές του ενός στον άλλον οι ιππείς επιτέθηκαν τρέχοντας στους εχθρούς, και ακολουθούσε η φάλαγγα σαν κύμα. Προτού όμως συμπλακούν οι πρώτοι, οι βάρβαροι έφυγαν από τις γραμμές τους και άρχισε η καταδίωξη, καθώς ο Αλέξανδρος οδηγούσε τους νικημένους στη μέση όπου βρισκόταν ο Δαρείος. Γιατί τον είδε από μακριά, στο βάθος, ανάμεσα στους ιππείς της βασιλικής ίλης που βρισκόταν σε παράταξη μπροστά του, όμορφο και. ψηλό να στέκεται πάνω σε ψηλό άρμα, τριγυρισμένο από πολλούς λαμπρούς ιππείς, πολύ καλά συγκεντρωμένους γύρω από το άρμα και σε τέτοια παράταξη, ώστε να δεχθούν τους εχθρούς. Αλλά όταν είδαν να πλησιάζει ο Αλέξανδρος από κοντά και να ρίχνει όσους έφευγαν σ' αυτούς που έμεναν, τους τρόμαξε και έκανε τους περισσότερους να σκορπιστούν. Οι άριστοι και οι γενναιότεροι σκοτωμένοι μπροστά στο βασιλιά, καθώς έπεφταν ο ένας πάνω στον άλλο, γίνονταν εμπόδιο στην καταδίωξη, γιατί οι ίδιοι και τα άλογα μπερδεύτηκαν μεταξύ τους. Ο Δαρείος, καθώς έβλεπε όλα τούτα τα φοβερά μπροστά στα μάτια του και πως οι δυνάμεις που είχαν παραταχθεί έπεφταν κάτω μπροστά του, επειδή δεν μπορούσε να στρίψει το άρμα και να φύγει, γιατί οι τροχοί συγκρατούνταν από τα πτώματα, και τα άλογα, κρυμμένα και περικυκλωμένα από το πλήθος των σκοτωμένων, αναπηδούσαν και τράνταζαν τον ηνίοχο, εγκατέλειψε το άρμα και τα όπλα του, και ανεβαίνοντας, όπως λένε, σ' ένα θηλυκό άλογο, που μόλις είχε γεννήσει, έφυγε. Αλλά δε θα ξέφευγε αν δεν έρχονταν και οι άλλοι ιππείς από τον Παρμενίωνα, για να ζητήσουν τον Αλέξανδρο, λέγοντας ότι είχε συγκεντρωθεί εκεί πολλή δύναμη και οι εχθροί δεν οπισθοχωρούσαν. Κατηγορούν λοιπόν τον Παρμενίωνα γιατί σ' εκείνη τη μάχη ήταν νωθρός και ανίκανος, είτε γιατί λόγω της ηλικίας έχασε το θάρρος του είτε γιατί, όπως λέει ο Καλλισθένης, είχε ζηλέψει την εξουσία και τη μεγάλη δύναμη του Αλέξανδρου και τον φθονούσε. Ο βασιλιάς λοιπόν τότε, παρόλο που δυσαρεστήθηκε, δεν είπε την αλήθεια στους στρατιώτες, αλλά έδωσε το σύνθημα για ανάκληση, γιατί τάχα ήθελε να σταματήσει τη σφαγή και γιατί ήταν σκοτάδι. Και προχωρώντας προς το τμήμα που κινδύνευε, άκουσε στο δρόμο ότι είχαν νικηθεί τελείως οι εχθροί και έφευγαν.

34. Αφού η μάχη είχε αυτή την κατάληξη, φάνηκε πως η κυριαρχία των Περσών είχε καταλυθεί εντελώς, και αφού ο Αλέξανδρος αναγορεύτηκε βασιλιάς της Ασίας και πρόσφερε θυσίες στους θεούς με μεγαλοπρέπεια, έδινε στους φίλους του πλούτη και παλάτια και ηγεμονίες. Και θέλοντας να τιμάται από τους Έλληνες τους έγραψε ότι καταλύονται όλα τα τυραννικά καθεστώτα και ότι θα είναι αυτόνομοι, και ιδιαίτερα έγραψε στους Πλαταιείς ότι θα ξανακτίσει την πόλη τους, γιατί οι πατέρες τους είχαν δώσει τη χώρα τους στους Έλληνες, να πολεμήσουν εκεί για την ελευθερία. Έστειλε και στους Κροτωνιάτες στην Ιταλία μερίδιο από τα λάφυρα για να τιμήσει την προθυμία και την ανδρεία του Φάυλλου, του αθλητή, που στους Περσικούς πολέμους, ενώ οι υπόλοιποι Ιταλιώτες είχαν απογοητευτεί, με δικό του εξοπλισμένο πλοίο έπλευσε στη Σαλαμίνα, για να συμμετάσχει στον αγώνα. Τόση εύνοια έδειχνε σε κάθε αρετή με το να διατηρεί και να εκτιμά τις καλές πράξεις.


Η μετάφραση είναι αντιγραμμένη από τη σειρά "ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ" των εκδόσεων Οδυσσέας Χατζόπουλος.


Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας




Η ΜΑΧΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΡΙΑΝΟ (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ)





[3,5,1] Δαρεῖος δὲ καὶ ὁ ξὺν Δαρείῳ στρατὸς οὕτως ὅπως τὴν ἀρχὴν ἐτάξαντο ἔμειναν τῆς νυκτὸς ξυντεταγμένοι, ὅτι οὔτε στρατόπεδον αὐτοῖς περιεβέβλητο ἀκριβὲς καὶ ἅμα ἐφοβοῦντο μή σφισι νύκτωρ ἐπιθοῖντο οἱ πολέμιοι. καὶ εἴπερ τι ἄλλο, καὶ τοῦτο ἐκάκωσε τοῖς Πέρσαις ἐν τῷ τότε τὰ πράγματα, ἡ στάσις ἡ πολλὴ ἡ ξὺν τοῖς ὅπλοις καὶ τὸ δέος, ὅ τι περ φιλεῖ πρὸ τῶν μεγάλων κινδύνων γίγνεσθαι, οὐκ ἐκ τοῦ παραυτίκα σχεδιασθέν, ἀλλ' ἐν πολλῷ χρόνῳ μελετηθέν τε καὶ τὰς γνώμας αὐτοῖς δουλωσάμενον.


Η παράταξη

[3,5,2] Ἐτάχθη δὲ αὐτῷ ἡ στρατιὰ ὧδε. ἑάλω γὰρ ὕστερον ἡ τάξις, ἥντινα ἔταξε Δαρεῖος, γεγραμμένη, ὡς λέγει Ἀριστόβουλος. τὸ μὲν εὐώνυμον αὐτῷ κέρας οἵ τε Βάκτριοι ἱππεῖς εἶχον καὶ ξὺν τούτοις Δάαι καὶ Ἀραχωτοί. ἐπὶ δὲ τούτοις Πέρσαι ἐτετάχατο, ἱππεῖς τε ὁμοῦ καὶ πεζοὶ ἀναμεμιγμένοι, καὶ Σούσιοι ἐπὶ Πέρσαις, ἐπὶ δὲ Σουσίοις Καδούσιοι. αὕτη μὲν ἡ τοῦ εὐωνύμου κέρως ἔστε ἐπὶ τὸ μέσον τῆς πάσης φάλαγγος τάξις ἦν. κατὰ δὲ τὸ δεξιὸν οἵ τε ἐκ Κοίλης Συρίας καὶ οἱ ἐκ τῆς μέσης τῶν ποταμῶν ἐτετάχατο, καὶ Μῆδοι ἔτι κατὰ τὸ δεξιόν, ἐπὶ δὲ Παρθυαῖοι καὶ Σάκαι, ἐπὶ δὲ Τόπειροι καὶ Ὑρκάνιοι, ἐπὶ δὲ Ἀλβανοὶ καὶ Σακεσεῖναι, οὗτοι μὲν ἔστε ἐπὶ τὸ μέσον τῆς πάσης φάλαγγος. κατὰ τὸ μέσον δέ, ἵνα ἦν βασιλεὺς Δαρεῖος, οἵ τε συγγενεῖς οἱ βασιλέως ἐτετάχατο καὶ οἱ μηλοφόροι Πέρσαι καὶ Ἰνδοὶ καὶ Κᾶρες οἱ ἀνάσπαστοι καλούμενοι καὶ οἱ Μάρδοι τοξόται. Οὔξιοι δὲ καὶ Βαβυλώνιοι καὶ οἱ πρὸς τῇ ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ καὶ Σιττακηνοὶ εἰς βάθος ἐπιτεταγμένοι ἦσαν. προετετάχατο δὲ ἐπὶ μὲν τοῦ εὐωνύμου κατὰ τὸ δεξιὸν τοῦ Ἀλεξάνδρου οἵ τε Σκύθαι ἱππεῖς καὶ τῶν Βακτριανῶν ἐς χιλίους καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα ἑκατόν. οἱ δὲ ἐλέφαντες ἔστησαν κατὰ τὴν Δαρείου ἴλην τὴν βασιλικὴν καὶ ἅρματα ἐς πεντήκοντα. τοῦ δὲ δεξιοῦ οἵ τε Ἀρμενίων καὶ Καππαδοκῶν ἱππεῖς προετετάχατο καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα πεντήκοντα. οἱ δὲ Ἕλληνες οἱ μισθοφόροι παρὰ Δαρεῖόν τε αὐτὸν ἑκατέρωθεν καὶ τοὺς ἅμα αὐτῷ Πέρσας κατὰ τὴν φάλαγγα αὐτὴν τῶν Μακεδόνων ὡς μόνοι δὴ ἀντίρροποι τῇ φάλαγγι ἐτάχθησαν.




[3,5,3] Ἀλεξάνδρῳ δὲ ἡ στρατιὰ ἐκοσμήθη ὧδε. τὸ μὲν δεξιὸν αὐτῷ εἶχον τῶν ἱππέων οἱ ἑταῖροι, ὧν προετέτακτο ἡ ἴλη ἡ βασιλική, ἧς Κλεῖτος ὁ Δρωπίδου ἰλάρχης ἦν, ἐπὶ δὲ ταύτῃ ἡ Γλαυκίου ἴλη, ἐχομένη δ' αὐτῆς ἡ Ἀρίστωνος, ἐπὶ δὲ ἡ Σωπόλιδος τοῦ Ἑρμοδώρου, ἐπὶ δὲ ἡ Ἡρακλείδου τοῦ Ἀντιόχου, ἐπὶ ταύτῃ δὲ ἡ Δημητρίου τοῦ Ἀλθαιμένους, ταύτης δὲ ἐχομένη ἡ Μελεάγρου, τελευταία δὲ τῶν βασιλικῶν ἰλῶν ἧς Ἡγέλοχος ὁ Ἱπποστράτου ἰλάρχης ἦν. ξυμπάσης δὲ τῆς ἵππου τῶν ἑταίρων Φιλώτας ἦρχεν ὁ Παρμενίωνος. τῆς δὲ φάλαγγος τῶν Μακεδόνων ἐχόμενον τῶν ἱππέων πρῶτον τὸ ἄγημα ἐτέτακτο τῶν ὑπασπιστῶν καὶ ἐπὶ τούτῳ οἱ ἄλλοι ὑπασπισταί. ἡγεῖτο δὲ αὐτῶν Νικάνωρ ὁ Παρμενίωνος. τούτων δὲ ἐχομένη ἡ Κοίνου τοῦ Πολεμοκράτους τάξις ἦν, μετὰ δὲ τούτους ἡ Περδίκκου τοῦ Ὀρόντου, ἔπειτα ἡ Μελεάγρου τοῦ Νεοπτολέμου, ἐπὶ δὲ ἡ Πολυπέρχοντος τοῦ Σιμμίου, ἐπὶ δὲ ἡ Ἀμύντου τοῦ Φιλίππου. ταύτης δὲ ἡγεῖτο Σιμμίας, ὅτι Ἀμύντας ἐπὶ Μακεδονίας ἐς ξυλλογὴν στρατιᾶς ἐσταλμένος ἦν. τὸ δὲ εὐώνυμον τῆς φάλαγγος τῶν Μακεδόνων ἡ Κρατεροῦ τοῦ Ἀλεξάνδρου τάξις εἶχε, καὶ αὐτὸς Κρατερὸς ἐξῆρχε τοῦ εὐωνύμου τῶν πεζῶν. καὶ ἱππεῖς ἐχόμενοι αὐτοῦ οἱ ξύμμαχοι, ὧν ἡγεῖτο Ἐριγύϊος ὁ Λαρίχου. τούτων δὲ ἐχόμενοι ὡς ἐπὶ τὸ εὐώνυμον κέρας οἱ Θεσσαλοὶ ἱππεῖς, ὧν ἦρχε Φίλιππος ὁ Μενελάου. ξύμπαν δὲ τὸ εὐώνυμον ἦγε Παρμενίων ὁ Φιλώτα, καὶ ἀμφ' αὐτὸν οἱ τῶν Φαρσαλίων ἱππεῖς οἱ κράτιστοί τε καὶ πλεῖστοι τῆς Θεσσαλικῆς ἵππου ἀνεστρέφοντο.








[3,5,4] Ἡ μὲν ἐπὶ μετώπου τάξις Ἀλεξάνδρῳ ὧδε κεκόσμητο. ἐπέταξε δὲ καὶ δευτέραν τάξιν ὡς εἶναι τὴν φάλαγγα ἀμφίστομον. καὶ παρηγγέλλετο τοῖς ἡγεμόσι τῶν ἐπιτεταγμένων, εἰ κυκλουμένους τοὺς σφῶν πρὸς τοῦ Περσικοῦ στρατεύματος κατίδοιεν, ἐπιστρέψαντας ἐς τὸ ἔμπαλιν δέχεσθαι τοὺς βαρβάρους. ἐς ἐπικαμπὴν δέ, εἴ που ἀνάγκη καταλαμβάνοι ἢ ἀναπτύξαι ἢ ξυγκλεῖσαι τὴν φάλαγγα, κατὰ μὲν τὸ δεξιὸν κέρας ἐχόμενοι τῆς βασιλικῆς ἴλης τῶν Ἀγριάνων ἐτάχθησαν οἱ ἡμίσεες, ὧν ἡγεῖτο Ἄτταλος, καὶ μετὰ τούτων οἱ Μακεδόνες οἱ τοξόται, ὧν Βρίσων ἦρχεν, ἐχόμενοι δὲ τῶν τοξοτῶν οἱ ἀρχαῖοι καλούμενοι ξένοι καὶ ἄρχων τούτων Κλέανδρος. προετάχθησαν δὲ τῶν τε Ἀγριάνων καὶ τῶν τοξοτῶν οἵ τε πρόδρομοι ἱππεῖς καὶ οἱ Παίονες, ὧν Ἀρέτης καὶ Ἀρίστων ἡγοῦντο. ξυμπάντων δὲ προτεταγμένοι ἦσαν οἱ μισθοφόροι ἱππεῖς, ὧν Μενίδας ἦρχε. τῆς δὲ βασιλικῆς ἴλης καὶ τῶν ἄλλων ἑταίρων προτεταγμένοι ἦσαν τῶν τε Ἀγριάνων καὶ τῶν τοξοτῶν οἱ ἡμίσεες, καὶ οἱ Βαλάκρου ἀκοντισταί. οὗτοι κατὰ <τὰ> ἅρματα τὰ δρεπανηφόρα ἐτετάχατο. Μενίδᾳ δὲ καὶ τοῖς ἀμφ' αὐτὸν παρήγγελτο, εἰ περιϊππεύοιεν οἱ πολέμιοι τὸ κέρας σφῶν, ἐς πλαγίους ἐμβάλλειν αὐτοὺς ἐπικάμψαντας. τὰ μὲν ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ κέρως οὕτως ἐτέτακτο Ἀλεξάνδρῳ. κατὰ δὲ τὸ εὐώνυμον ἐς ἐπικαμπὴν οἵ τε Θρᾷκες ἐτετάχατο, ὧν ἡγεῖτο Σιτάλκης, καὶ ἐπὶ τούτοις οἱ ξύμμαχοι ἱππεῖς, ὧν ἦρχε Κοίρανος, ἐπὶ δὲ οἱ Ὀδρύσαι ἱππεῖς, ὧν ἡγεῖτο Ἀγάθων ὁ Τυρίμμα. ξυμπάντων δὲ ταύτῃ προετάχθη ἡ ξενικὴ ἵππος ἡ τῶν μισθοφόρων, ὧν Ἀνδρόμαχος ὁ Ἱέρωνος ἦρχεν. ἐπὶ δὲ τοῖς σκευοφόροις οἱ ἀπὸ Θρᾴκης πεζοὶ ἐς φυλακὴν ἐτάχθησαν. <ἦν δὲ> ἡ πᾶσα στρατιὰ Ἀλεξάνδρου ἱππεῖς μὲν ἐς ἑπτακισχιλίους, πεζοὶ δὲ ἀμφὶ τὰς τέσσαρας μυριάδας.






Η μάχη

[3,5,5] Ὡς δὲ ὁμοῦ ἤδη τὰ στρατόπεδα ἐγίγνετο, ὤφθη Δαρεῖός τε καὶ οἱ ἀμφ' αὐτόν, οἵ τε μηλοφόροι Πέρσαι καὶ Ἰνδοὶ καὶ Ἀλβανοὶ καὶ Κᾶρες οἱ ἀνάσπαστοι καὶ οἱ Μάρδοι τοξόται, κατ' αὐτὸν Ἀλέξανδρον τεταγμένοι καὶ τὴν ἴλην τὴν βασιλικήν. ἦγε δὲ ὡς ἐπὶ τὸ δεξιὸν τὸ αὑτοῦ Ἀλέξανδρος μᾶλλον, καὶ οἱ Πέρσαι ἀντιπαρῆγον, ὑπερφαλαγγοῦντες πολὺ ἐπὶ τῷ σφῶν εὐωνύμῳ. ἤδη τε οἱ τῶν Σκυθῶν ἱππεῖς παριππεύοντες ἥπτοντο τῶν προτεταγμένων τῆς Ἀλεξάνδρου τάξεως καὶ Ἀλέξανδρος ἔτι ὅμως ἦγεν ἐπὶ δόρυ, καὶ ἐγγὺς ἦν τοῦ ἐξαλλάσσειν τὸν ὡδοποιημένον πρὸς τῶν Περσῶν χῶρον. ἔνθα δὴ δείσας Δαρεῖος μὴ προχωρησάντων ἐς τὰ οὐχ ὁμαλὰ τῶν Μακεδόνων ἀχρεῖά σφισι γένηται τὰ ἅρματα, κελεύει τοὺς προτεταγμένους τοῦ εὐωνύμου περιϊππεύειν τὸ κέρας τὸ δεξιόν, ἧ Ἀλέξανδρος ἦγε, τοῦ μηκέτι προσωτέρω αὐτοὺς ἐξάγειν τὸ κέρας. τούτου δὲ γενομένου Ἀλέξανδρος ἐμβάλλειν κελεύει ἐς αὐτοὺς τοὺς μισθοφόρους ἱππέας, ὧν Μενίδας ἡγεῖτο. ἀντεκδραμόντες δὲ ἐπ' αὐτοὺς οἵ τε Σκύθαι ἱππεῖς καὶ τῶν Βακτρίων οἱ ξυντεταγμένοι τοῖς Σκύθαις τρέπουσιν ὀλίγους ὄντας πολλῷ πλείονες. Ἀλέξανδρος δὲ τοὺς περὶ Ἀρέτην τε, τοὺς Παίονας, καὶ τοὺς ξένους ἐμβαλεῖν τοῖς Σκύθαις ἐκέλευσε. καὶ ἐγκλίνουσιν οἱ βάρβαροι. Βάκτριοι δὲ οἱ ἄλλοι πελάσαντες τοῖς Παίοσί τε καὶ ξένοις τούς τε σφῶν φεύγοντας ἤδη ἀνέστρεψαν ἐς τὴν μάχην καὶ τὴν ἱππομαχίαν ξυστῆναι ἐποίησαν. καὶ ἔπιπτον μὲν πλείονες τῶν Ἀλεξάνδρου, τῷ τε πλήθει τῶν βαρβάρων βιαζόμενοι καὶ ὅτι αὐτοί τε οἱ Σκύθαι καὶ οἱ ἵπποι αὐτοῖς ἀκριβέστερον εἰς φυλακὴν πεφραγμένοι ἦσαν. ἀλλὰ καὶ ὣς τάς τε προσβολὰς αὐτῶν ἐδέχοντο οἱ Μακεδόνες καὶ βίᾳ κατ' ἴλας προσπίπτοντες ἐξώθουν ἐκ τῆς τάξεως.








[3,5,6] Καὶ ἐν τούτῳ τὰ ἅρματα τὰ δρεπανηφόρα ἐφῆκαν οἱ βάρβαροι κατ' αὐτὸν Ἀλέξανδρον, ὡς ἀναταράξοντες αὐτῷ τὴν φάλαγγα. καὶ ταύτῃ μάλιστα ἐψεύσθησαν. τὰ μὲν γὰρ εὐθὺς ὡς προσεφέρετο κατηκόντισαν οἵ τε Ἀγριᾶνες καὶ οἱ ξὺν Βαλάκρῳ ἀκοντισταὶ οἱ προτεταγμένοι τῆς ἵππου τῶν ἑταίρων. τὰ δὲ τῶν ῥυτήρων ἀντιλαμβανόμενοι τούς τε ἀναβάτας κατέσπων καὶ τοὺς ἵππους περιϊστάμενοι ἔκοπτον. ἔστι δὲ ἃ καὶ διεξέπεσε διὰ τῶν τάξεων. διέσχον γάρ, ὥσπερ παρήγγελτο αὐτοῖς, ἵνα προσέπιπτε τὰ ἅρματα. καὶ ταύτῃ μάλιστα ξυνέβη αὐτά τε σῶα καὶ οἷς ἐπηλάθη ἀβλαβῶς διελθεῖν. ἀλλὰ καὶ τούτων οἵ τε ἱπποκόμοι τῆς Ἀλεξάνδρου στρατιᾶς καὶ οἱ ὑπασπισταὶ οἱ βασιλικοὶ ἐκράτησαν.



[3,5,7] Ὡς δὲ Δαρεῖος ἐπῆγεν ἤδη τὴν φάλαγγα πᾶσαν, ἐνταῦθα Ἀλέξανδρος Ἀρέτην μὲν κελεύει ἐμβαλεῖν τοῖς περιϊππεύουσι τὸ κέρας σφῶν τὸ δεξιὸν ὡς ἐς κύκλωσιν. αὐτὸς δὲ τέως μὲν ἐπὶ κέρως τοὺς ἀμφ' αὑτὸν ἦγε, τῶν δὲ ἐκβοηθησάντων ἱππέων τοῖς κυκλουμένοις τὸ κέρας τὸ δεξιὸν παραρρηξάντων τι τῆς πρώτης φάλαγγος τῶν βαρβάρων ἐπιστρέψας κατὰ τὸ διέχον καὶ ὥσπερ ἔμβολον ποιήσας τῆς τε ἵππου τῆς ἑταιρικῆς καὶ τῆς φάλαγγος τῆς ταύτῃ τεταγμένης ἦγε δρόμῳ τε καὶ ἀλαλαγμῷ ὡς ἐπὶ αὐτὸν Δαρεῖον. καὶ χρόνον μέν τινα ὀλίγον ἐν χερσὶν ἡ μάχη ἐγένετο. ὡς δὲ οἵ τε ἱππεῖς οἱ ἀμφὶ Ἀλέξανδρον καὶ αὐτὸς Ἀλέξανδρος εὐρώστως ἐνέκειντο ὠθισμοῖς τε χρώμενοι καὶ τοῖς ξυστοῖς τὰ πρόσωπα τῶν Περσῶν κόπτοντες, ἥ τε φάλαγξ ἡ Μακεδονικὴ πυκνὴ καὶ ταῖς σαρίσσαις πεφρικυῖα ἐμβεβλήκει ἤδη αὐτοῖς, καὶ πάντα ὁμοῦ τὰ δεινὰ καὶ πάλαι ἤδη φοβερῷ ὄντι Δαρείῳ ἐφαίνετο, πρῶτος αὐτὸς ἐπιστρέψας ἔφευγεν. ἐφοβήθησαν δὲ καὶ οἱ περιϊππεύοντες τῶν Περσῶν τὸ κέρας ἐμβαλόντων ἐς αὐτοὺς εὐρώστως τῶν ἀμφὶ Ἀρέτην. Ταύτῃ μὲν δὴ τῶν Περσῶν φυγὴ καρτερὰ ἦν, καὶ οἱ Μακεδόνες ἐφεπόμενοι ἐφόνευον τοὺς φεύγοντας.




[3,5,8] οἱ δὲ ἀμφὶ Σιμμίαν καὶ ἡ τούτου τάξις οὐκέτι ξυνεξορμῆσαι Ἀλεξάνδρῳ δυνατοὶ ἐγένοντο ἐς τὴν δίωξιν, ἀλλ' ἐπιστήσαντες τὴν φάλαγγα αὐτοῦ ἠγωνίζοντο, ὅτι τὸ εὐώνυμον τῶν Μακεδόνων πονεῖσθαι ἠγγέλλετο. καὶ ταύτῃ παραρραγείσης αὐτοῖς τῆς τάξεως κατὰ τὸ διέχον διεκπαίουσι τῶν τε Ἰνδῶν τινες καὶ τῆς Περσικῆς ἵππου ὡς ἐπὶ τὰ σκευοφόρα τῶν Μακεδόνων. καὶ τὸ ἔργον ἐκεῖ καρτερὸν ἐγίγνετο. οἵ τε γὰρ Πέρσαι θρασέως προσέκειντο ἀνόπλοις τοῖς πολλοῖς καὶ οὐ προσδοκήσασιν ἐπὶ σφᾶς διεκπεσεῖσθαί τινας διακόψαντας διπλῆν τὴν φάλαγγα, καὶ οἱ αἰχμάλωτοι βάρβαροι ἐμβαλόντων τῶν Περσῶν ξυνεπέθεντο καὶ αὐτοὶ τοῖς Μακεδόσιν ἐν τῷ ἔργῳ. τῶν δὲ ἐπιτεταγμένων τῇ πρώτῃ φάλαγγι οἱ ἡγεμόνες ὀξέως μαθόντες τὸ γιγνόμενον μεταβαλόντες, ἧπερ παρήγγελτο αὐτοῖς, τὴν τάξιν ἐπιγίγνονται κατὰ νώτου τοῖς Πέρσαις, καὶ πολλοὺς μὲν αὐτῶν αὐτοῦ ἀμφὶ τοῖς σκευοφόροις ξυνεχομένους ἀπέκτειναν, οἱ δὲ αὐτῶν ἐγκλίναντες ἔφευγον. οἱ δ' ἐπὶ τοῦ δεξιοῦ κέρως τῶν Περσῶν οὔπω τῆς φυγῆς τῆς Δαρείου ᾐσθημένοι περιϊππεύσαντες τὸ Ἀλεξάνδρου εὐώνυμον κατὰ κέρας τοῖς ἀμφὶ τὸν Παρμενίωνα ἐνέβαλλον.

[3,5,9] Καὶ ἐν τούτῳ ἀμφιβόλων τὰ πρῶτα γενομένων τῶν Μακεδόνων πέμπει Παρμενίων παρ' Ἀλέξανδρον σπουδῇ ἀγγελοῦντα, ὅτι ἐν ἀγῶνι ξυνέχεται τὸ κατὰ σφᾶς καὶ βοηθεῖν δεῖ. ταῦτα ὡς ἐξηγγέλθη Ἀλεξάνδρῳ, τοῦ μὲν διώκειν ἔτι ἀπετράπετο, ἐπιστρέψας δὲ ξὺν τῇ ἵππῳ τῶν ἑταίρων ὡς ἐπὶ τὸ δεξιὸν τῶν βαρβάρων ἦγε δρόμῳ. καὶ πρῶτα μὲν τοῖς φεύγουσι τῶν πολεμίων ἱππεῦσι, τοῖς τε Παρθυαίοις καὶ τῶν Ἰνδῶν ἔστιν οἷς καὶ Πέρσαις τοῖς πλείστοις καὶ κρατίστοις ἐμβάλλει. καὶ ἱππομαχία αὕτη καρτερωτάτη τοῦ παντὸς ἔργου ξυνέστη. ἐς βάθος τε γὰρ οἷα δὴ ἰληδὸν τεταγμένοι ἀνέστρεφον οἱ βάρβαροι καὶ ἀντιμέτωποι τοῖς ἀμφ' Ἀλέξανδρον ξυμπεσόντες οὔτε ἀκοντισμῷ ἔτι οὔτ' ἐξελιγμοῖς τῶν ἵππων, ἥπερ ἱππομαχίας δίκη, ἐχρῶντο, ἀλλὰ διεκπαῖσαι πᾶς τις τὸ καθ' αὑτόν, ὡς μόνην ταύτην σωτηρίαν σφίσιν οὖσαν, ἐπειγόμενοι ἔκοπτόν τε καὶ ἐκόπτοντο ἀφειδῶς, οἷα δὴ οὐχ ὑπὲρ νίκης ἀλλοτρίας ἔτι, ἀλλ' ὑπὲρ σωτηρίας οἰκείας ἀγωνιζόμενοι. καὶ ἐνταῦθα πίπτουσι μὲν ἀμφὶ ἑξήκοντα τῶν ἑταίρων τοῦ Ἀλεξάνδρου, καὶ τιτρώσκεται Ἡφαιστίων τε αὐτὸς καὶ Κοῖνος καὶ Μενίδας. ἀλλὰ ἐκράτησε καὶ τούτων Ἀλέξανδρος.


[3,5,10] Καὶ τούτων μὲν ὅσοι διεξέπαισαν διὰ τῶν ἀμφ' Ἀλέξανδρον ἔφευγον ἀνὰ κράτος. Ἀλέξανδρος δὲ ἐγγὺς ἦν προσμῖξαι ἤδη τῷ δεξιῷ κέρατι τῶν πολεμίων. καὶ ἐν τούτῳ οἱ Θεσσαλοὶ ἱππεῖς λαμπρῶς ἀγωνισάμενοι οὐχ ὑπελείποντο Ἀλεξάνδρῳ τοῦ ἔργου. ἀλλὰ ἔφευγον γὰρ ἤδη οἱ ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρως τῶν βαρβάρων, ὁπότε Ἀλέξανδρος αὐτοῖς ξυνέμιξεν, ὥστε ἀποτραπόμενος Ἀλέξανδρος ἐς τὸ διώκειν αὖθις Δαρεῖον ἐξώρμησε. καὶ ἐδίωξεν ἔστε φάος ἦν. καὶ οἱ ἀμφὶ Παρμενίωνα τὸ καθ' αὑτοὺς διώκοντες εἵποντο. ἀλλὰ Ἀλέξανδρος μὲν διαβὰς τὸν ποταμὸν τὸν Λύκον κατεστρατοπέδευσεν αὐτοῦ, ὡς ἀναπαῦσαι ὀλίγον τούς τε ἄνδρας καὶ τοὺς ἵππους. Παρμενίων δὲ τό τε στρατόπεδον τῶν βαρβάρων εἷλε καὶ τὰ σκευοφόρα καὶ τοὺς ἐλέφαντας καὶ τὰς καμήλους.

[3,5,11] Ἀλέξανδρος δὲ ἀναπαύσας τοὺς ἀμφ' αὑτὸν ἱππέας ἔστε ἐπὶ μέσας νύκτας προὐχώρει αὖθις κατὰ σπουδὴν ἐπ' Ἄρβηλα, ὡς Δαρεῖόν τε αἱρήσων ἐκεῖ καὶ τὰ χρήματα καὶ τὴν ἄλλην κατασκευὴν τὴν βασιλικήν. καὶ ἀφίκετο εἰς Ἄρβηλα τῇ ὑστεραίᾳ διώξας τοὺς πάντας ἐκ τῆς μάχης σταδίους μάλιστα ἐς ἑξακοσίους. καὶ Δαρεῖον μὲν οὐ καταλαμβάνει ἐν Ἀρβήλοις, ἀλλὰ ἔφευγεν οὐδέν τι ἐλινύσας Δαρεῖος. τὰ χρήματα δὲ ἐγκατελήφθη καὶ ἡ κατασκευὴ πᾶσα, καὶ τὸ ἅρμα τὸ Δαρείου αὖθις ἐγκατελήφθη καὶ ἡ ἀσπὶς αὖθις καὶ τὰ τόξα ἑάλω.

[3,5,12] Ἀπέθανον δὲ τῶν ἀμφ' Ἀλέξανδρον ἄνδρες μὲν ἐς ἑκατὸν μάλιστα, ἵπποι δὲ ἔκ τε τῶν τραυμάτων καὶ τῆς κακοπαθείας τῆς ἐν τῇ διώξει ὑπὲρ τοὺς χιλίους, καὶ τούτων τῆς ἑταιρικῆς ἵππου σχεδόν τι οἱ ἡμίσεες. τῶν βαρβάρων δὲ νεκρῶν μὲν ἐλέγοντο ἐς τριάκοντα μυριάδας, ἑάλωσαν δὲ πολὺ πλείονες τῶν ἀποθανόντων καὶ οἱ ἐλέφαντες καὶ τῶν ἁρμάτων ὅσα μὴ κατεκόπη ἐν τῇ μάχῃ.

[3,5,13] Τοῦτο τὸ τέλος τῇ μάχῃ ταύτῃ ἐγένετο ἐπὶ ἄρχοντος Ἀθηναίοις Ἀριστοφάνους μηνὸς Πυανεψιῶνος. καὶ Ἀριστάνδρῳ ξυνέβη ἡ μαντεία ἐν τῷ αὐτῷ μηνί, ἐν ὅτῳ ἡ σελήνη ἐκλιπὴς ἐφάνη, τήν τε μάχην Ἀλεξάνδρῳ καὶ τὴν νίκην γενέσθαι.


Το κείμενο από το: HODOI, Du texte à l'hypertexte


[3,5,1] Ο Δαρείος και ο στρατός του κράτησαν όλη τη νύχτα τις αρχικές τους θέσεις, γιατί δεν είχαν γύρω τους στρατόπεδο με σαφώς καθορισμένα όρια και συγχρόνως φοβούνταν πιθανή νυχτερινή επίθεση των εχθρών. Και έβλαψε ακόμη τους Πέρσες το ότι έμειναν πολλή ώρα ένοπλοι, αλλά και ο φόβος τους, φόβος που γεννιέται πριν από τους μεγάλους κινδύνους· και δε γεννιέται ξαφνικά από ένα τυχαίο συμβάν αλλά μεγαλώνει με το πέρασμα του χρόνου και σκλαβώνει το νου.






[3,5,2] Ο Δαρείος λοιπόν παρέταξε τη στρατιά του μ’ αυτόν τον τρόπο, αν και ο Αριστόβουλος μας λέει ότι ένα έγγραφο που περιέγραφε τον τρόπο με τον οποίο παρατάχτηκαν οι Πέρσες κατασχέθηκε. Στην αριστερή παράταξη βρίσκονταν οι Βάκτριοι ιππείς, οι Δάες και οι Αραχωτοί· ακολουθούσαν οι Πέρσες, πεζοί και ιππείς ανακατεμένοι, μετά τους Πέρσες οι Σούσιοι και μετά οι Καδούσιοι· αυτή ήταν η παράταξη από τα’ αριστερά μέχρι τη μέση όλης της φάλαγγας. Στη δεξιά πτέρυγα βρίσκονταν τα στρατεύματα από την Κοίλη Συρία και τη Μεσοποταμία, μετά οι Μήδοι, κατόπιν Παρθυραίοι και Σάκες, κατόπιν Τόπειροι και Υρκάνιοι, κατόπιν Αλβανοί και Σακεσίνες, μέχρι το μέσο όλης της παράταξης. Στη μέση τώρα, όπου βρισκόταν ο βασιλιάς Δαρείος, είχαν τοποθετηθεί οι συγγενείς του βασιλιά, οι μηλοφόροι Πέρσες, οι Ινδοί, οι Κάρες, που επονομάζονταν «ξεριζωμένοι», και οι Μάρδοι τοξότες. Στο βάθος τοποθετήθηκαν οι Ούξιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι λαοί που κατοικούσαν κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα και οι Σιττακηνοί. Μπροστά από την αριστερή παράταξη, απέναντι από τη δεξιά του Αλέξανδρου, είχαν τοποθετηθεί οι Σκύθες ιππείς, χίλιοι Περίπου Βακτριανοί και εκατό δρεπανηφόρα άρματα. Οι ελέφαντες μπήκαν μπροστά από τη βασιλική ίλη του Δαρείου, μαζί με καμιά πενηνταριά άρματα. Μπροστά από τη δεξιά παράταξη, τοποθετήθηκε το ιππικό των Αρμενίων και των Καππαδοκών και πενήντα δρεπανηφόρα άρματα. Οι Έλληνες μισθοφόροι τέλος τοποθετήθηκαν γύρω από το Δαρείο και την προσωπική του φρουρά, ακριβώς απέναντι από τη Μακεδονική φάλαγγα, ως μόνοι ικανοί να την αντιμετωπίσουν.

[3,5,3] Ο Αλέξανδρος παρέταξε τη στρατιά του με τον ακόλουθο τρόπο· τη δεξιά παράταξη την κατείχε το ιππικό των εταίρων· μπροστά, βρισκόταν η βασιλική ίλη, με ίλαρχο τον Κλείτο, τον γιο του Δρωπίδη, κατόπιν η ίλη του Γλαυκία, μετά του Αρίστωνα, μετά του Σώπολη, του γιου του Ερμόδωρου, μετά του Ηρακλείδη, του γιου του Αντίοχου, μετά του Δημήτριου, του γιου του Αλθαιμένη, μετά του Μελέαγρου και τελευταία από τις βασιλικές ίλες εκείνη που είχε ίλαρχο τον Ηγέλοχο, το γιο του Ιππόστρατου. Αρχηγός ολόκληρου του ιππικού των εταίρων ήταν ο Φιλώτας, ο γιος του Παρμενίωνα. Όσον αφορά στη μακεδονική φάλαγγα μετά το ιππικό, τοποθετήθηκε πρώτο το άγημα των υπασπιστών και ακολουθούσαν οι υπόλοιποι υπασπιστές· αρχηγός τους ήταν ο Νικάνορας, ο άλλος γιος του Παρμενίωνα· ακολουθούσε το τάγμα του Κοίνου, του γιου του Πολεμοκράτη, κατόπιν το τάγμα του Περδίκκα, του γιου του Ορόντη, μετά του Μελέαγρου, του γιου του Νεοπτόλεμου, μετά του Πολυπέρχοντα, του γιου του Σιμμία και μετά του Αμύντα, του γιου του Φίλιππου· σ’ αυτήν όμως ήταν αρχηγός ο Σιμμίας, γιατί ο Αμύντας είχε σταλεί στη Μακεδονία για να συγκεντρώσει στρατό. Το αριστερό τμήμα της Μακεδονικής φάλαγγας κατείχε το τάγμα του Κρατερού, του γιου του Αλέξανδρου, και ο ίδιος ο Κρατερός διοικούσε ολόκληρο το αριστερό τμήμα του πεζικού· ακολουθούσε το συμμαχικό ιππικό, που το διοικούσε ο Εριγύιος, ο γιος του Λάριχου· ακολουθούσαν, μέχρι την αριστερή παράταξη οι Θεσσαλοί ιππείς, με αρχηγό το Φίλιππο, το γιο του Μενέλαου. Ολόκληρη την αριστερή παράταξη τη διοικούσε ο Παρμενίωνας, γιος του Φιλώτα περιστοιχισμένος από τους ιππείς από τα Φάρσαλα, το καλύτερο και πολυπληθέστερο τμήμα του Θεσσαλικού ιππικού.

[3,5,4] O Αλέξανδρος τακτοποίησε το μέτωπο της παράταξής του με τον ακόλουθο τρόπο· τοποθέτησε δεύτερη γραμμή, ώστε η φάλαγγα να έχει δύο μέτωπα. Έδωσε οδηγίες στους διοικητές της να γυρίσουν προς τα πίσω και να αντιμετωπίσουν τους βαρβάρους, αν δουν τους δικούς τους περικυκλωμένους από τα περσικά στρατεύματα. Για την περίπτωση τώρα, που θα έπρεπε ή να αναπτυχθεί ή να συγκλίνει η φάλαγγα σε γωνία, στη δεξιά παράταξη τοποθετήθηκαν οι μισοί Αγριάνες με αρχηγό τον Άτταλο, πίσω από τη βασιλική ίλη και μαζί τους οι Μακεδόνες τοξότες με αρχηγό το Βρίσωνα· μετά τους τοξότες, οι επονομαζόμενοι «παλιοί ξένοι» με αρχηγό τον Κλέανδρο. Μπροστά από τους Αγριάνες και τους τοξότες, μπήκαν οι πρόδρομοι ιππείς και οι Παίονες με αρχηγούς τον Αρέτη και τον Αρίστωνα. Μπροστά απ’ όλους βρίσκονταν οι μισθοφόροι ιππείς με αρχηγό το Μενίδα. Μπροστά από τη βασιλική ίλη και τους άλλους εταίρους μπήκαν οι άλλοι μισοί Αγριάνες και τοξότες και οι ακοντιστές του Βάλακρου· αυτοί παρατάχτηκαν έναντι των δρεπανηφόρων αρμάτων. Ο Μενίδας και οι δικοί του πήραν την εντολή να σχηματίσουν γωνία και να χτυπήσουν τον εχθρό από τα πλάγια, αν τους περικυκλώσει το βαρβαρικό ιππικό. Έτσι λοιπόν ο Αλέξανδρος τακτοποίησε τη δεξιά παράταξη. Στην αριστερή τώρα, τοποθετήθηκαν σε γωνία οι Θράκες με αρχηγό τον Σιτάλκη, κατόπιν το συμμαχικό ιππικό με αρχηγό τον Κοίρανο και μετά οι Οδρύσες ιππείς με αρχηγό τον Αγάθωνα, το γιο του Τυρίμμα. Μπροστά από ολόκληρη την παράταξη τοποθετήθηκε το ιππικό των ξένων μισθοφόρων, με αρχηγό τον Ανδρόμαχο, τον γιο του Ιέρωνα. Το θρακικό πεζικό ορίστηκε φρουρά για τα ζώα που μετέφεραν προμήθειες. Ολόκληρη η στρατιά του Αλέξανδρου, αποτελούνταν από εφτά χιλιάδες ιππείς και γύρω στις σαράντα χιλιάδες πεζούς.





[3,5,5] Μόλις τα δύο στρατόπεδα πλησίασαν το ένα το άλλο, φάνηκε ο Δαρείος και η ακολουθία του, οι μηλοφόροι Πέρσες, οι Ινδοί, οι Αλβανοί, οι «ξεριζωμένοι» Κάρες και οι Μάρδοι τοξότες είχαν τοποθετηθεί απέναντι στον Αλέξανδρο και τη βασιλική ίλη. Ο Αλέξανδρος όμως κίνησε τις δυνάμεις του μάλλον προς τα δεξιά του και οι Πέρσες ακολούθησαν αυτή την κίνηση υπερφαλαγγίζοντας με το αριστερό τους τμήμα το στρατό του Αλέξανδρου. Ήδη οι Σκύθες ιππείς επιτίθονταν με τα άλογα και άγγιζαν την προφυλακή του Αλέξανδρου, ο οποίος όμως εξακολουθούσε να κινείται προς τα δεξιά και βρισκόταν ήδη κοντά στο χώρο που είχαν εξομαλύνει οι Πέρσες. Τότε όμως, ο Δαρείος φοβήθηκε μήπως οι Μακεδόνες προχωρήσουν στο ανώμαλο έδαφος, όποτε τα άρματα θα του ήταν άχρηστα· διέταξε λοιπόν αυτούς που ήταν τοποθετημένοι μπροστά στην αριστερή παράταξη να περικυκλώσουν με τα άλογα τη δεξιά παράταξη των Μακεδόνων που οδηγούσε ο ίδιος ο Αλέξανδρος, για να μην προχωρήσουν πιο κοντά τους. Μόλις έγινε αυτό, ο Αλέξανδρος διέταξε το μισθοφορικό ιππικό του, που διοικούσε ο Μενίδας να τους επιτεθεί. Οι Σκύθες ιππείς και οι Βάκτριοι που πολεμούσαν μαζί τους αντεπιτέθηκαν και τους γύρισαν πίσω, γιατί ήταν περισσότεροι. Τότε ο Αλέξανδρος διέταξε τους Παίονες του Αρέτη και τους μισθοφόρους να επιτεθούν στους Σκύθες· οι βάρβαροι αναδιπλώθηκαν. Οι υπόλοιποι Βάκτριοι όμως πλησίασαν τους Παίονες και τους μισθοφόρους, βοήθησαν να ξαναγυρίσουν στη μάχη οι δικοί τους που έφευγαν και μετέτρεψαν την ιππομαχία σε μάχη σώμα με σώμα. Πολλοί από τους άνδρες του Αλέξανδρου έπεφταν και εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των βαρβάρων και γιατί οι Σκύθες και τα άλογά τους προφυλάσσονταν καλύτερα με τις πανοπλίες τους. Όμως, καθώς οι Μακεδόνες δέχονταν τις επιθέσεις τους, έπεφταν με δύναμη πάνω τους, η μία ίλη μετά την άλλη και τους έβγαζαν από την παράταξη.

[3,5,6] Εκείνη τη στιγμή, οι Πέρσες εξαπέλυσαν τα δρεπανηφόρα άρματα εναντίον του ίδιου του Αλέξανδρου, για να διασκορπίσουν τη φάλαγγα γύρω του. Εκεί όμως έκαναν λάθος· τα πρώτα, καθώς πλησίαζαν, τα χτύπησαν με ακόντια οι Αγριάνες και οι ακοντιστές του Βάλακρου, που ήταν τοποθετημένοι μπροστά από το εταιρικό ιππικό· από άλλα πάλι άρπαζαν τα ηνία , έριχναν κάτω τους αναβάτες, περικύκλωναν τα άλογα και τους έσφαζαν. Μερικά όμως διέσπασαν την παράταξη των Μακεδόνων, γιατί αυτοί είχαν πάρει την εντολή να διαχωρίζονται στο σημείο που έπεφταν τα άρματα. Κι έτσι τα ίδια τα άρματα πέρασαν χωρίς ζημιές και αυτοί όμως που δέχτηκαν την επέλασή τους δεν έπαθαν τίποτα. Κι αυτά τα άρματα όμως τα συγκράτησαν οι ιπποκόμοι της στρατιάς του Αλέξανδρου και οι βασιλικοί υπασπιστές.

[3,5,7] Μόλις ο Δαρείος επιτέθηκε σε όλο το μήκος της παράταξης, ο Αλέξανδρος διέταξε τον Αρέτη να χτυπήσει το τμήμα του περσικού ιππικού, που προσπαθούσε να περικυκλώσει με τα άλογα τη δεξιά παράταξη των Μακεδόνων. Ο ίδιος κατ’ αρχήν οδήγησε τις δυνάμεις που βρίσκονταν κοντά του· μόλις όμως οι ιππείς που είχαν ξεκινήσει για να επιτεθούν στη δεξιά παράταξη, διέσπασαν ένα τμήμα της περσικής φάλαγγας, στράφηκε προς το κενό που δημιουργήθηκε, χρησιμοποίησε ως έμβολο το εταιρικό ιππικό και το κομμάτι της φάλαγγας που ήταν τοποθετημένο σ’ αυτό το σημείο και επιτέθηκε με ορμή και αλαλαγμούς στον ίδιο το Δαρείο. Για μικρό χρονικό διάστημα διεξήχθη μάχη σώμα με σώμα. Ο Αλέξανδρος και οι ιππείς του προχωρούσαν με ορμή, πίεζαν τους Πέρσες και τους χτυπούσαν με τα δόρατα στα πρόσωπα· συμπαγής η μακεδονική φάλαγγα τους χτυπούσε με προτεταμένες τις σάρισες· ο ήδη τρομοκρατημένος Δαρείος είδε γύρω του μόνο πανικό και τράπηκε πρώτος σε φυγή· αλλά και το περσικό ιππικό, που περικύκλωνε τη δεξιά παράταξη των Μακεδόνων, τρομοκρατήθηκε με τη ρωμαλέα επίθεση του Αρέτη και των δικών του. Σ’ εκείνο το σημείο, η φυγή των Περσών ήταν καθολική· οι Μακεδόνες τους καταδίωκαν και τους σκότωναν.

[3,5,8] Το τάγμα του Σιμμία όμως δεν μπόρεσε να ακολουθήσει τον Αλέξανδρο στην καταδίωξη αλλά σταμάτησαν και πολεμούσαν επί τόπου, γιατί ανακοινώθηκε ότι πιέζεται το αριστερό τμήμα της φάλαγγας. Σ’ αυτή τη θέση, διασπάστηκε η παράταξη και μέσα από το κενό, πέρασαν μερικοί Ινδοί και τμήμα του περσικού ιππικού, για να χτυπήσει τα υποζύγια των Μακεδόνων. Εκεί λοιπόν έγινε σκληρή μάχη. Οι Πέρσες επιτίθονταν με θάρρος στους πολλούς άοπλους, που δεν περίμεναν ότι κάποιος θα πέσει απάνω τους, αφού διασπάσει τη διπλή γραμμή της φάλαγγας· επί πλέον, οι αιχμάλωτοι βάρβαροι ενώθηκαν με τους επιτιθέμενους Πέρσες εναντίον των Μακεδόνων. Όμως, οι αρχηγοί της δεύτερης σειράς της φάλαγγας έμαθαν γρήγορα τι έγινε και, σύμφωνα με τις εντολές που είχαν πάρει, στράφηκαν και χτύπησαν τα νώτα των Περσών· πολλούς σκότωσαν κοντά στα υποζύγια, άλλοι όμως διέφυγαν. Τη δεξιά παράταξη των Περσών, που δεν είχε καταλάβει ακόμη τη φυγή του Δαρείου, περικύκλωσε με τα άλογα η αριστερή πλευρά του στρατεύματος του Αλέξανδρου και χτύπησαν τις δυνάμεις του Παρμενίωνα.

[3,5,9] Οι Μακεδόνες πλήττονταν από δύο μεριές. Ο Παρμενίωνας έστειλε βιαστικά αγγελιαφόρο στον Αλέξανδρο και του ανακοίνωσε ότι τα στρατεύματά του έχουν προβλήματα και χρειάζονται βοήθεια. Μόλις ο Αλέξανδρος έμαθε αυτά, σταμάτησε την καταδίωξη, γύρισε πίσω με το εταιρικό ιππικό και κάλπασε εναντίον της δεξιάς παράταξης των βαρβάρων. Πρώτα, χτύπησε τους ιππείς του εχθρού που είχαν τραπεί σε φυγή, τους Παρθυαίους, μερικούς Ινδούς και, κυρίως Πέρσες, που ήταν οι πιο πολυάριθμοι και οι καλύτεροι. Εκεί έγινε η πιο σκληρή ιππομαχία όλης της σύγκρουσης. Οι βάρβαροι, που ήταν παραταγμένοι σε βάθος κατά ίλες, γύριζαν προς τα πίσω και έρχονταν αντιμέτωποι με τα στρατεύματα του Αλέξανδρου· δεν πέταγαν πια ακόντια ούτε ελίσσονταν με τα άλογα, όπως συμβαίνει στις ιππομαχίες· ο καθένας προσπαθούσε να ανοίξει δρόμο για τον εαυτό του, γιατί δεν είχε άλλο τρόπο σωτηρίας καθώς βιάζονταν, έσφαζαν και σφάζονταν αλύπητα, γιατί δεν πολεμούσαν πια για ξένη νίκη αλλά για την ίδια τους τη σωτηρία. Εκεί σκοτώθηκαν εξήντα περίπου εταίροι, πληγώθηκαν ο ίδιος Ηφαιστίωνας, ο Κοίνος και ο Μενίδας· αλλά ο Αλέξανδρος νίκησε.

[3,5,10] Όσοι Πέρσες άνοιξαν δρόμο ανάμεσα από τις δυνάμεις του Αλέξανδρου, τράπηκαν σε άτακτη φυγή· ο Αλέξανδρος κόντευε να συγκρουστεί με τη δεξιά παράταξη των εχθρών. Εν τω μεταξύ, το θεσσαλικό ιππικό που πολέμησε γενναία δεν έμεινε πίσω από τον Αλέξανδρο στη μάχη· ήδη η δεξιά παράταξη των βαρβάρων είχε τραπεί σε φυγή, όταν τους πλησίασε ο Αλέξανδρος· έτσι, στράφηκε στην καταδίωξη του Δαρείου, που κράτησε μέχρι το σούρουπο. Ακολουθούσαν οι δυνάμεις του Παρμενίωνα, κυνηγώντας τους δικούς τους αντιπάλους. Ο Αλέξανδρος πέρασε τον ποταμό Λύκο και στρατοπέδευσε εκεί, για να ξεκουράσει λίγο τους άνδρες και τα άλογα. Ο Παρμενίωνας όμως κατέλαβε τον στρατόπεδο των βαρβάρων με τα υποζύγια, τους ελέφαντες και τις καμήλες.

[3,5,11] Ο Αλέξανδρος ξεκούρασε τους ιππείς του μέχρι τα μεσάνυχτα και ξεκίνησε αμέσως βιαστικά για τα Άρβηλα για να πιάσει εκεί το Δαρείο, μαζί με τα χρήματα και τα υπόλοιπα βασιλικά εφόδια. Έφτασε στα Άρβηλα την επόμενη μέρα, έχοντας διανύσει μετά τη μάχη γύρω στα εξακόσια στάδια. Δεν βρήκε εκεί τον Δαρείο, που έτρεχε να ξεφύγει χωρίς σταματημό. Είχε παρατήσει όμως τα χρήματα και τα πράγματά του· το άρμα του, η ασπίδα και το τόξο του πιάστηκαν για δεύτερη φορά.



[3,5,12] Σκοτώθηκαν γύρω στους εκατό άνδρες του Αλέξανδρου και χίλια περίπου άλογα πέθαναν από τα τραύματα και τις ταλαιπωρίες κατά την καταδίωξη· απ’ αυτά, τα μισά περίπου ανήκαν στο εταιρικό ιππικό. Λέγεται ότι σκοτώθηκαν τριακόσιες χιλιάδες περίπου βάρβαροι· πιάστηκαν πολύ περισσότεροι και μαζί οι ελέφαντες και τα άρματα που δεν καταστράφηκαν στη μάχη.


[3,5,13] Έτσι τελείωσε αυτή η μάχη, όταν επώνυμος άρχων στην Αθήνα ήταν ο Αριστοφάνης, κατά το μήνα Πυανεψιώνα· έτσι, βγήκε αληθινή η προφητεία του Αρίστανδρου, ότι η μάχη και η νίκη του Αλέξανδρου θα συμβεί τον ίδιο μήνα με την έκλειψη της σελήνης.


Η μετάφραση είναι αντιγραμμένη από τη σειρά "ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ" των εκδόσεων Οδυσσέας Χατζόπουλος.


Πήγαινε: στην Αρχή της Σελίδας



Πηγες

[1] "ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ"

[2] "Ελληνικός πολιτισμός"

Διόδωρος Σικελιώτης, Ἱστορικὴ Βιβλιοθήκη

Πλούταρχος Παράλληλοι Βίοι: Βίος Αλεξάνδρου.

Αρριανός Αλεξάνδρου Ανάβασις.






Η εφαρμογη μας για το κινητο σου

Κατέβασε και εσύ την εφαρμογή μας για το κινητό σου "Ancient Greece Reloaded"